प्राबिधिक ग्रेडको उल्झन अब त समाप्त भयो कि ? सर्बोच्चले गर्यो यस्तो फैसला

संघीय संसदको संय� ब ु ैठकमा २०७७ साल जेठ १५ गते �बह�बार

अथर्मन्�ी डा. यवराज ख�तवडाल ु े
�स्तत गन ु र्ुभएको

आ�थर्क वषर् २०७७/७८ को
बजेट व�व्य

नेपाल सरकार
अथर् मन्�ालय
२०७७
http://www.mof.gov.np

1
��त�न�ध सभाका सम्माननीय सभामख महोदय ु ,
रा��य सभाका सम्माननीय अध्यक्ष महोदय,
1. संघीय गणतन्� नेपालको यस ग�रमामय संसदको दवै ु सदनको
संय� बैठकमा न ु ेपाल सरकारको अथर्मन्�ीको रूपमा �व�मान
�वषम प�रिस्थ�त बीच आगामी आ�थर्क वषर् २०७७/७८ को
बजेट �स्ततु गनर् उ�भएको छु। यस घडीमा लोकतािन्�क
गणतन्� स्थापनाका ला�ग �ब�भन् न समयमा भएको आन्दोलनमा
जीवन उत्सगर् गनर्हुनुे सम्पूणर् ज्ञात अज्ञात शह�दहरू तथा
�नरंकुशताको �वरु� जीवन पयर्न्त संघषर् गनर् ु हनुे �दव�त
नेताहरू ��त भावपूणर् ��ाञ् जल� अपर्ण गदर्छु। मलु कको ु
सावर्भौ�मकता, भौगो�लक अखण्डता, रा��य एकता, स्वाधीनता र
स्वा�भमानको रक्षा गद� लोकतािन्�क गणतन्� �ा��को
आन्दोलनको क�ठन प�रिस्थ�तमा त्याग र नेतत्व गन ृ र्हुनुे
आदरणीय अ�ज राजनी�तज्ञहरू ��त उच्च सम्मान व्य� गदर्छु।
2. �व�व्यापी महामार�को रूपमा फै �लएको कोरोना रोगका कारण
�व�ले एकैपटक मानवीय र आ�थर्क संकट सामना गन पर र्ु ेको
छ। स्वास्थ्य संकटबाट उत्पादन, व्यापार तथा लगानीसम्मको
�ृ
�ला �भा�वत भई �व� अथर्तन्�मा संकुचन आउनेस्प� संकेत
देिखएको छ। �व� अथर्तन्�सँ

गको अन्तरआव�ताको कारण
नेपालको अथर्तन्�का �मख क्षे�हरू ु मा समेत गम्भीर �भाव पनर्
थालेको छ।
3. मैले वतर्मान सरकारको ते�ो वषर्को बजेट �स्ततु ग�ररहँ
दा
कोरोनाबाट नाग�रकको जीवन रक्षा गन� र अथर्तन्�लाई ग�तशील
बनाउने गहन िजम्मेवार�बोध गरेको छु। �वगत दई व ु षर्को
अथक �यासबाट हा�सल भएको उपलिब्धको जगमा टेकेर
�वकास र सम��ृ को या�ालाई ती�ता �दने मागर्मा कोरोना
महामार�का कारण धक् का लागेको छ। शताब्द�कै यस �वषम

2

प�रिस्थ�तमा सबै राजनै�तक दल, जन��त�न�ध, संघ संस्था र आम
नाग�रकको सहयोग र ऐक्यव�ताले वतर्मान चनौती ु सामना गनर्
स�कन्छ भ�े सरकारको दृढ �व�ास छ।
4. आगामी आ�थर्क वषर्को बजेट नयाँ प�रिस्थ�तले �सजर्ना गरेको
चनौतीलाई साम ु ना गन� र �ा� अवसरलाई उपयोग गन�तफर्
केिन्�त रहनपछर् ु भन् नेमा म सजग छु। यस अवस्थामा सबै
नेपाल�को जीवन रक्षा गन�, भ�वष्य ��त आधारय�ु आशा
जगाउने र अथर्तन्�को पनरुु त्थान गद�ती� �वकासको बाटोमा
लैजानेगर� मैलेबजेट तजर्मा ु गरेको छु।
5. दशक� लामो संघषर् र ब�लदानबाट �ा� राजनी�तक उपलिब्ध
एवम्िस्थरताले �सजर्ना गरेको नेपाल�को आशा, भरोसा र आफ्नै
जीवनकालमा सम��ृ देख् न र अनभु�त गनर् ू पाइन्छ भ�े
आत्म�व�ास नै हा�ो ला�ग ऊजार् हो। यसैको जगमा �वगतमा
भकम्प ू लगायतका �वपद् बाट मा�थ उठ्न सकेको तथ्य समेतका
आधारमा हामी फेर� उठ्न सक्छ� र �छ�ै उठ्छ� भन् ने�व�ासका
साथ आगामी आ�थर्क वषर्को बजेट तजर्मा गर ु ेको छु।
6. बजेट तजमा र्ु गदार् मैले मूलतः नेपालको सं�वधान र कानूनहरू,
यस सम्मा�नत संसदलेपा�रत गरेको नेपाल सरकारको नी�त तथा
कायर्�म, �व�नयोजन �वधेयक, २०७७ को �स�ान्त र
�ाथ�मकतामा संसदको दवै सदन ु मा छलफल भई �ा� भएका
सझाव ु , पन्�� योजना र �दगो �वकास ल�यलाई आधार बनाएको
छु। बजेट तजमा र्ु को �सल�सलामा संसद�य स�म�त, राजस्व
परामशर् स�म�त र �व�भ� कायर्दलका ��तवेदन तथा संघ संस्था
एवम �व�तवगर् ् लगायत सबैबाट �ा� सझा ु वलाई समेत ध्यान
�दएको छु।

3
सम्माननीय सभामख ु महोदय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
7. अथर्तन्�का महत्वपूणर् प�रसूचक, �ववरण र तथ्या� समावेश
ग�रएको आ�थर्क सव�क्षण २०७६/७७ मैलेयस सम्मा�नत सदन
समक्ष पेश ग�रसकेको छु। अब म चाल आ�थर्क वषर् ु को आ�थर्क
िस्थ�तको संिक्ष� �ववरण �स्तत गन� ु अनम�त चाहन्छ ु ु।
8. �वगत केह� वषर्देिख �नरन्तर रूपमा हा�सल हँ

दै आएको ु उच्च
आ�थर्क व��ृ दर कोरोना रोगको सं�मण जोिखम न्यू�नकरण गनर्
रा��य तथा अन्तरार्��य रूपमा अवलम्बन ग�रएका कदमबाट
�भा�वत भई यो वषर् २.३ ��तशतमा सी�मत हनुे �ारिम्भक
अनमान छ। ु पयर्टन, यातायात, उत्पादनमलकु उ�ोग र �नमार्ण
तफर् को उत्पादन संकुिचत हनुे अनमा ु न छ।
9. ��तव्यि� कूल गाहर्स्थ्य उत्पादन १०८५ अमे�रक� डलर र
��तव्यि� खचर् योग्य आय १३८८ अमे�रक� डलर पगुेको छ।
कूल गाहर्स्थ्य उत्पादनको अनपातु मा कूल लगानी ५०.२ ��तशत
र कूल रा��य बचत ४६.० ��तशत पगुेको छ।
10. चालू आ�थर्क वषर्को ९ म�हनासम्म म�ा ु स्फ��त औसत ६.५
��तशतमा सी�मत रहेको छ। सम��गत आ�थर्क स्था�यत्वका
अ�धकांश प�रसूचकहरू सकारात्मक छन। ् य��प, कोरोना
महामार�बाट उत्प� प�रिस्थ�तका कारण यी प�रसूचकहरू
दबाबमा परेका छन। ्
11. सामािजक तथा आ�थर्क क्षे�को �ग�त उत्साह�द छ। �व�ालय
जाने उमेरका बालबा�लकाको भनार् र �व�ालय िशक्षा परा गन� ु
दर बढेको छ। आधारभूत, माध्य�मक र उच्च िशक्षा स�हत सबै
तहको िशक्षामा लै��क समानता हा�सल भएको छ। �नःशल्कु
स्वास्थ्य सेवा र स्वास्थ्य बीमा समेतका कारणले आधारभत ू

4

स्वास्थ्य सेवामा पहँ

च बढ ु ेको छ। मात,ृ िशश र वाल स्वास्थ्य ु मा
उल्लेख्य सधार भएको छ। ु आधारभत खान ू ेपानी स�वधाको पह ु ँ
च ु
९० ��तशत जनसंख्यामा पगुेको छ। सरसफाई स�वधा सबै ु मा
पगी न ु ेपाल खला �दसाम ु � घोषणा भ ु इसकेको छ। काठमाड�
सडक बालबा�लका म� भएको छ। ु नब्बे ��तशत जनतामा
�व�तुको पहँ

च प ु गुेको छ भने ��तव्यि� �व�त खपत ु मा
उल्लेख्य व��ृ भएको छ। सडक सञ् जाल �वस्तार भएको छ।
सूचना ��व�ध तथा आम सञ् चारका माध्यमको संख्यात्मक तथा
गणात्मक ु �वकास भएको छ। �नरपक्ष े ग�रबी �मशः घट्दै
गएको छ।
12. असहज प�रिस्थ�तका बीच प�न रा��य महत्वका राजमागर्, �व�तु,
�वमानस्थल र �सँ

चाइ आयोजना �नमार्ण भइरहेका छन। भ ् कम्प ू
प�छको पन�नर्मार् ु णका अ�धकांश कायर् सम्पन् न हनुे चरणमा पगुेका
छन। ्
13. �व�ीय सेवाको पहँ

च उल्ल ु ेख्य बढेको छ। मलु कभु र वािणज्य
ब�कका थप १ हजार भन्दा ब�ढ शाखा �वस्तार भएका छन। ्
बीमाको पहँ
चु पगुेको जनसंख्या ५६ लाखबाट बढेर ७० लाख
पगुेको छ। नी�तगत र �णाल�गत सधा ु र माफर्त पूजीबजारको ँ
दायरा फरा�कलो बनाइएको छ। �व�ीय कारोबारमा सूचना
��व�धको �योग व्यापक भएको छ।
14. लगानीलाई �ोत्सा�हत गनर् अवलम्बन ग�रएका �व�भ� सधार तथा ु
गत वषर् सम्पन् न लगानी सम्मेलनको प�रणामस्वरुप चालुआ�थर्क
वषर्मा लगानी बोडर् माफर् त रु. १४ खबर् ३५ अबर्को लगानी
��तब�ता �ा� भएको छ भने रु. १ खबर् ५५ अबर्को �त्यक्ष
वैदेिशक लगानी स्वीकृत भएको छ। उ�ोग �वभाग माफर् त रु.
२९ अबर् ८२ करोडको लगानी स्वीकृत भएको छ।

5

15. यो आ�थर्क वषर्को ९ म�हनासम्म �नयार्त १२.९ ��तशतले
बढेको छ भने आयात ७.५ ��तशतले घटेको छ। यसबाट
व्यापार घाटा कम हनुको ु साथै शोधनान्तर िस्थ�तमा उल्लेख्य
सधार ु भई रु. ३६ अबर् ६१ करोड शोधनान्तर बचत भएको
छ। �वदेशी म�ा ु सिञ् च�त यसै अव�धमा रु. १ खवर् १७ अबर्ले
व�� ृ भई रु. ११ खबर् ५६ अबर् पगुेको छ।
16. छोटो समयमा नै �व�ीय संघीयता पूणर्रूपमा कायार्न्वयनमा
आएको छ। तीनवटै तहको खचर् र राजस्व �णाल� व्यविस्थत
भएको छ। �वकास आयोजना छनौट �भावकार� बनाउन
आयोजना ब�कको अवधारणा कायार्न्वयनमा ल्याइएको छ। करको
दायरा फरा�कलो बनाइएको छ। चालु आ�थर्क वषर्को
वैशाखसम्म थप ११ लाख २५ हजार करदाता करको दायरामा
आएका छन। ्
17. वैदेिशक सहायता ��तब�ता बढेको छ भने सहायतामा बजेटर�
सहयोगको अनपात बढ्दै गएको छ। ु चाल आ�थर्क वषर् ु मा �ा�
रु. १ खबर् ६४ अबर्को वैदेिशक सहायता ��तब�ता मध्ये रु.
५० अबर् बजेटर� सहायता रहेको छ।
18. आ�थर्क वषर् २०७६/७७ मा कोरोना सं�मणको कारण मूलतः
पूजीगत ख ँ चर् र राजस्व प�रचालन दबै � ु भा�वत भएका छन। ्
कुल सरकार� खचर् �व�नयोजनको तलनामा ु ७०.० ��तशत अथार्त
रु. १० खबर् ७३ अबर् ३५ करोड हनुेसंशो�धत अनमान छ। ु
कुल �व�नयोजन मध्ये चाल खु चर् ७३.३ ��तशत, पूजीग ँ त खचर्
५८.६ ��तशत र �व�ीय व्यवस्थातफर् को खचर् ७८.८ ��तशत
हनुे संशो�धत अनमान ु छ।
19. चालू आ�थर्क वषर्मा राजस्व संकलन वा�षर्क अनमानको त ु लनामा ु
७४.४ ��तशत अथार्त रु् . ८ खबर् २७ अबर् हनुे अनमा ु न छ।
वैदेिशक सहायता प�रचालनतफर् अनदान ु रु. ३२ अबर् र ऋण रु.

6

१ खबर् २१ अबर् गर� कुल रु. १ खवर् ५३ अबर्हनुे संशो�धत
अनमान छ। ु आन्त�रक ऋण प�रचालन रु. १ खवर् ९३ अबर्
हनुे अनमान छ। ु
सम्माननीय सभामख महोदय ु ,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
20. अव म आगामी आ�थर्क वषर् २०७७/७८ को बजेटका उ�ेश्य
तथा �ाथ�मकता �स्ततु गन� अनम�त चाहन्छ ु ु। बजेटका
उ�ेश्यहरू �नम्नानसार रह ु ेका छन: ्
(क) सं�ामक लगायत सबै �कारका रोग र �वपद् बाट
नाग�रकको जीवन रक्षा गद� जनजीवनलाई सहज र सरुिक्षत
बनाउने,
(ख) उपलब्ध साधन, �ोत, अवसर र क्षमताको उच्चतम
प�रचालन गर� शी� आ�थर्क पनरुत्था ु न गद� �वकासको
ग�तलाई �नरन्तरता �दने,
(ग) नाग�रकका मौ�लक हक र अ�धकारका रूपमा रहेका
आवश्यकता प�रप�तर् ू माफर्त राज्यको लोककल्याणकार�
भ�मका ू बढाउने, र
(घ) सामािजक, आ�थर्क र भौ�तक पूवार्धार �वकास माफर् त
उत्थानशील, समन् नु त, स्वाधीन, सम�ृ एवम् समाजवाद
उन्मख अथर्तन्� ु �नमार्ण गद� जाने।

21. बजेटका उ�ेश्यहरू हा�सल गनर् मैले देहाय अनसार ु क्षे�गत र
कायर्�मगत �ाथ�मकता �नधार्रण गरेको छु:
(क) कोरोना लगायत सबै �कारका स्वास्थ्य जोिखमबाट
नाग�रकलाई सरिक्षत रा ु ख् न र गणुस्तर�य स्वास्थ्य सेवा
सवर्सलभु बनाउन स्वास्थ्य सेवाको दायरा �वस्तार, स्वास्थ्य

7

पूवार्धार �नमार्ण तथा स्तरोन् नती र स्वास्थ्य जनशि�
�वकास,
(ख) कोरोना भाइरस सं�मणको रोकथाम तथा �नयन्�णका
ला�ग चा�लएका कदमबाट टुटेको उत्पादन र आपू�तर्
�ृ
�लालाई पनस्थार्पना ु गद� कृ�ष, उ�ोग, पयर्टन, �नमार्ण
लगायत �भा�वत व्यवसायको पनरुु त्थान,
(ग) नाग�रकका ला�ग काम र रोजगार�का अवसर, खा� सरुक्षा,
सरिक्षत आवा ु स, सावर्का�लक सामािजक सरक्षा र संरक्षण ु ,
(घ) �वकासको शी� ��तफल �ा� हनुे र आगामी वषर् �भ�
सम्पन् न हनुेअधरा ु आयोजना कायार्न्वयन,
(ङ) गणस्तर�य ु र जीवनोपयोगी िशक्षा, सूचना ��व�धको �वस्तार,
आधारभत ू खानेपानी लगायतका सामािजक, आ�थर्क तथा
भौ�तक पूवार्धारको �वकास तथा �नमार्ण, र
(च) संघीयता कायार्न्वयन, गणस्त ु र�य तथा पहँ

चयु �ु सावर्ज�नक
सेवा र उ�रदायी तथा पारदश� शासन व्यवस्थाको
सदृुढ�करण।

22. आगामी वषर्को क्षे�गत बजेट �व�नयोजन गदार् कोरोनाको
रोकथाम गद� आ�थर्क पनुरुत्थान हनुे, तत्काल ��तफल �ा� गनर्
स�कने, आगामी आ�थर्क वषर्मै सम्पन् न हनुे, चालु
आयोजनाहरूको कायार्न्वयन �नरन्तरता स�नि�त गन� ु र सेवा
�वाहलाई �भावकार� बनाउन संघ, �देश र स्थानीय तहको
उच्चतम समन्वय र सहकायर् गन� तथा सावर्ज�नक, �नजी, सहकार�
र सामदा ु �यक क्षे�सँ

गको साझेदार�बाट �वकास ���यालाई अिघ

बढाउनेकायर्�मतफर् मैलेजोड �दएको छु।

8
सम्माननीय सभामख महोद ु य,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
23. अब म संघीय �व� व्यवस्था अनसार संघ ु , �देश र स्थानीय
तहमा भएका �व�नयोजन सम्बन्धी �ववरण �स्तत गनर् ु अनम�त ु
चाहन्छु।
24. संघीय सरकारको �ोतमा संकुचन हनुेअनमान भएताप�न ु �व�ीय
संघीयता कायार्न्वयनलाई �ाथ�मकता �दइ �देश र स्थानीय तहमा
�व�ीय हस्तान्तरण भई जाने समानीकरण, समपरक र ु �वशेष
अनदान ु रकम यथावत राख ् ेको छु। संघबाट सञ् चा�लत �देश
तथा स्थानीय तहको कायर्क्षे�मा पन� आयोजना सम्बिन्धत �देश
र स्थानीय तहबाटै कायार्न्वयन गन� गर� सशतर् अनदान ु मा
उल्लेख्य व��ृ गरेको छु।
25. रा��य �ाकृ�तक �ोत तथा �व� आयोग�ारा �नधार्�रत सू�
अनसार खचर् ु को आवश्यकता, मानव �वकास सूचका�को अवस्था,
राजस्व क्षमता तथा �देश र स्थानीय तह बीच रहेका आ�थर्क,
सामािजक र अन्य असमानता समेतका आधारमा �देशलाई रु.
५५ अबर् १९ करोड र स्थानीय तहलाई रु. ९० अबर् ५ करोड
समानीकरण अनदान �व�नयोजन गर ु ेको छु। आगामी आ�थर्क
वषर्मा सशतर् अनदा ु नतफर् �देशलाई रु. ३६ अबर् ३५ करोड र
स्थानीय तहलाई रु. १ खबर् ६१ अबर् ८ करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
26. राजस्व बाँडफाँटतफर् �देश र स्थानीय तहको जनसंख्या, क्षे�फल
र मानव �वकास तथा न्यून �वकास सूचका�लाई आधार �लई
�देश र स्थानीय तहमा कुल रु. १ खबर् २२ अबर् १४ करोड
बाँडफाँट हनुेअनमा ु न गरेको छु।

9

27. �देश र स्थानीय तहले आफूले प�हचान गर� सञ् चालन गनर् माग
भई आएका आयोजनाका ला�ग रु. ९ अबर् ९६ करोड समपूरक
अनदान छ ु ुट् याएको छु। �देश वा स्थानीय तहलाई �विश�
�कृ�तको कायर् गनर्का ला�ग �वशेष अनदा ु न उपलब्ध गराउन रु.
९ अबर् ९७ करोड व्यवस्था गरेको छु।
सम्माननीय सभामख महोद ु य,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
28. अब म आगामी आ�थर्क वषर्को बजेटका कायर्�म तथा
�व�नयोजन �स्तत ग ु न� अनम�त ु चाहन्छु।
कोरोना सं�मण रोकथाम र स्वास्थ्य �णाल�मा सधार ु
29. कोरोना महामार� लगायत सं�ामक तथा अन्य रोगबाट �सजर्ना
हनुे स्वास्थ्य जोिखमको न्यूनीकरण गनर् रोगको रोकथाम,
�नयन्�ण र उपचारका ला�ग गणस्त ु र�य स्वास्थ्य सेवा, पूवार्धार
�वकास, औष�ध एवम् उपकरण र दक्ष िच�कत्सक तथा
स्वास्थ्यकम�को सेवा �वस्तार गनर् उच्च �ाथ�मकता �दई स्वास्थ्य
क्षे�मा उल्लेख्य बजेट व��ृ गरेको छु।
30. कोरोना सं�मणलाई थप �वस्तार हन न�दनका ला�ग ु उच्च
जोिखमय� क्षे� ु मा पर�क्षणको दायरा बढाउन, गणस्तर� ु य
स्वास्थ्य पर�क्षण स�हतको थप क्वारेन्टाइन केन्�हरूको स्थापना
गनर्, भरपद� उपचार सेवा �वाह गनर् र नाग�रकमा �सजर्ना भएको
मनोवैज्ञा�नक �ासलाई सम्बोधन गनर् आवश्यक �ोतको व्यवस्था
�मलाएको छु। कोरोना सं�मण �नयन्�ण तथा उपचारको ला�ग
तत्काल आवश्यक पनर् सक्ने औष�ध, उपकरण तथा उपचार
साम�ी कमी हन न�दन ु रु. ६ अबर् बजेट व्यवस्था गरेको छु।
31. िच�कत्सक स्वास्थ्यकम� तथा �योगशालामा काम गन�
कमर्चार�का ला�ग व्यि�गत सरुक्षा उपकरणको व्यवस्था स�हत

10

सेवामा उत्��रे त गनर् �ोत्साहन भ�ाको व्यवस्था गरेको छु।
कोरोना लगायत अन्य सं�ामक रोग �वरु� कायर्रत सबै
स्वास्थ्यकम�लाई रु. ५ लाखसम्मको �नःशल्क ु स्वास्थ्य बीमा
गन�व्यवस्था �मलाएको छु।
32. आगामी वषर् काठमाड� उपत्यकामा ३०० शैयाको स�वु धा सम्प�
छु�ै सरुवा रोग अस्पताल �नमार्ण, काठमाड� उपत्यका र �देश
राजधानीका सरकार� अस्पतालमा थप २५० शैया आइ�सयूवेड
स्थापना र सबै �देश राजधानीमा ५० शैयाको सरुवा रोग
अस्पताल सञ् चालन ग�रनछ। े पोखरा र कणार्ल� स्वास्थ्य �वज्ञान
��त�ान तथा कोशी, नारायणी, भरतपर, ु भेर� र डडेल्धरा ु
अस्पतालको स्तरोन् न�त गर� �वशेषज्ञ अस्पतालको रूपमा �वकास
गद� ल�गनेछ। स्वास्थ्य पूवार्धार �वकासका ला�ग रु. १२ अबर्
४६ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
33. रा��य जनस्वास्थ्य �योगशालाको क्षमता �वस्तार गर� अन्तरार्��य
मापदण्ड अनरुपको ु बनाउन, सबै �देश राजधानीमा अत्याध�नक ु
स्वास्थ्य �योगशाला स्थापना गनर्, सबै स्वास्थ्य संस्थामा उपचार
सेवाको ला�ग आवश्यक �योगशाला �बस्तार गनर् तथा रोग
�नदान एवम् फाम�सी सेवा अ�नवायर् रूपमा सञ् चालन गनर् र
�वदेशबाट आउनेव्यि�को अ�नवायर् स्वास्थ्य पर�क्षण गनर् �मख ु
�वेश नाकामा आवश्यक उपकरण स�हतको स्वास्थ्य डेस्क
स्थापना गनर् बजेट �व�नयोजन गरेको छु।
34. गणस्तर�य ु आधारभत ू स्वास्थ्य सेवामा सबै नाग�रकको पहँ
च ु
स�नु िश् चत गनर् सबै स्थानीय तहमा ५ देिख १५ शैया सम्मका
आधारभत ू अस्पताल स्थापना गन�नी�त अनसार ु आगामी वषर् थप
२७२ अस्पताल स्थापना गनर् रु. १४ अबर् २७ करोड र
सा�बकका िजल्ला तथा अञ् चल अस्पतालको स्तरोन् न�त गनर्
आवश्यक बजेट व्यवस्था गरेको छु। एक िच�कत्सक एक

11

स्वास्थ्य संस्थाको व्यवस्था शरु ग�रन ु ेछ। स्थानीय तहका
स्वास्थ्य संस्थामा िच�कत्सकको व्यवस्था गर� नसन� रोग जाँच
स�हतको आधारभत ू स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराउन रु. ५ अबर्
१० करोड �व�ीय हस्तान्तरण गन�व्यवस्था �मलाएको छु।
35. तीन वषर्�भ�मा सबै नाग�रकमा स्वास्थ्य बीमा पग्नु ेगर� आगामी
वषर् सबै स्थानीय तहका ४० ��तशत जनसंख्यालाई बीमाको
दायरामा ल्याइनेछ। स्वास्थ्य बीमा कायर्�ममा आधारभत ू
बाहेकका स्वास्थ्य सेवालाई प�न �मशः समावेश गद�ल�गनेछ।
स्वास्थ्य बीमा कायर्�ममा रु. ७ अबर् ५० करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
36. सबै स्थानीय तहका स्वास्थ्य संस्थाबाट सरिक्षु त मातत्वृ तथा
�जनन स्वास्थ्य सेवा तथा म�हलाहरूमा हनुे सभार्इकल र स्तन
क्यान्सरजस्ता घातक रोग प�हचान र उपचारको ला�ग �नःशल्क ु
स्वास्थ्य पर�क्षण ग�रनेछ। सबै स्वास्थ्य संस्थाबाट पोषणका
कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। आगामी वषर् नेपाललाई पूणर्
खोपय� म ु लु क ु घोषणा गनर् आवश्यक बजेट व्यवस्था गरेको
छु।
37. �वपन् न नाग�रकलाई घातक रोग एवम् जे� नाग�रक तथा
बालबा�लकाको मटुुरोगको �नःशल्क उ ु पचार गनर् र क्षयरोग,
एड्स तथा यौन रोग र कु�रोग �नयन्�ण कायर्�म सञ् चालन
गनर् रु. ४ अबर् २२ करोड �व�नयोजन गरेको छु। केन्��य
अस्पतालबाट ग�रब तथा �वपन् न वगर्लाई �ारिम्भक चरणको
आकिस्मक स्वास्थ्य सेवा �नःशल्क उ ु पलब्ध गराउने व्यवस्था
�मलाएको छु।
38. ��भवनु �व��व�ालयको िच�कत्सा शा� अध्ययन संस्थान
अन्तगर्त ने�ोलोजी तथा यरो ुलोजी लगायतका अन्य ज�टल
रोगको अध्ययन अध्यापन तथा ता�लम स�हत �विश� स्वास्थ्य

12

सेवा �दान गन� मे�डकल सपरु स्पे�सया�लट� केन्� स्थापना
ग�रनेछ। स्वदेशमै सं�ामक लगायत सबै �कारका रोगको
पर�क्षण गनर् दक्ष �ा�व�धक तथा आध�नक उपकरण ु स�हतको
अन्तरार्��यस्तरको रा��य रोग �नदान केन्� स्थापना ग�रनेछ।
39. गंगालाल हृदय रोग केन्�, परोपकार �सू�त अस्पताल, मानव अ�
�त्यारोपण केन्�, कािन्त वाल अस्पताल र बीर अस्पताल
लगायतका �विश��कृत अस्पतालले स्थानीय तहका स्वास्थ्य
संस्थामा �वशेषज्ञ िच�कत्सकको सेवा स�हत स्याटेलाइट तथा
अनसुेवा िक्ल�नक सञ् चालन गनर् र �वशेषज्ञ स्वास्थ्य स�वु धा
नपगुेका दगर् ुम स्थानका �बरामीको ला�ग भरपद� टे�लमे�ड�सन
सेवा �णाल� सञ् चालनमा ल्याउन बजेट व्यवस्था गरेको छु।
40. मनमोहन का�डर्योथोरा�सक भाष्कुलर तथा �ान्सप्लान्ट केन्�,
��.�व. िशक्षण अस्पताल, �व.�प. कोइराला क्यान्सर अस्पताल,
िज.�प. कोइराला रा��य स्वाश��ास उपचार केन्�, सिशु ल
कोइराला �खर क्यान्सर अस्पताल, रामराजा �साद �संह स्वास्थ्य
�वज्ञान ��त�ान र भ�परुको दवाको ु टमा वीर अस्पतालको
�वस्ता�रत सेवा सञ् चालन गनर् आवश्यक पूवार्धार �वकासका
ला�ग बजेट व्यवस्था गरेको छु।
41. �नरोगी नेपाल �नमार्ण अ�भयान अिघ बढाउन सदृढु सावर्ज�नक
स्वास्थ्य सेवाका अ�त�र� स्वच्छ र सन्त�लत ु आहार, शार��रक
व्यायाम, सरसफाई स�हतको स्वस्थ जीवनशैल� अवलम्बन गनर्
�ोत्सा�हत ग�रनेछ। आयव�दु लगायतका वैकिल्पक उपचार
प��तको �व�र्न गद� रोग ��तरोधात्मक क्षमता बढाउन तथा
मान�सक स्वास्थ्य सम्व�र्न गनर् स्थानीय तह एवम सा ् मदा ु �यक
संघ संस्था समेतको सहभा�गतामा आरोग्य केन्�, व्यायामशाला र
योग केन्� सञ् चालन ग�रनेछ।

13

42. �नजी क्षे�बाट सञ् चा�लत अस्पतालले �दान गन� सेवाको
�भावकार� अनगुमन गद��वपद् तथा महामार�को समयमा �नजी
क्षे�का स्वास्थ्य संस्थालाई सरकारलेउपयोग गनर् सक्नेव्यवस्था
�मलाएको छु। �नजी क्षे�बाट सञ् चा�लत अस्पतालका
िच�कत्सकलेिजल्ला अस्पताल र स्थानीय तहका स्वास्थ्य संस्थामा
अ�नवायर् रूपमा �वशेषज्ञ सेवा उपलब्ध गराउनपन� ु व्यवस्था
�मलाएको छु।
43. नेपाल स्वास्थ्य अनसन्धा ु न प�रषद्लाई सं�ामक रोग �नयन्�णको
समेत अनसन्धा ु न गन� सक्षम �नकायको रूपमा �वकास गन�,
नेपाल औष�ध �ल�मटेडको क्षमता �वस्तार गन� तथा स्वास्थ्य
संस्थामा अ�त आवश्यक औष�धको मौज्दात �नरन्तर कायम राख् ने
व्यवस्था �मलाएको छु।
44. मलु कभर ु का ५२ हजार म�हला स्वास्थ्य स्वयंसे�वकाको
प�रवारलाई उपलब्ध गराउँ

दै आएको �नःशल्कु स्वास्थ्य बीमालाई
�नरन्तरता �दंदै यातायात खचर् दोब्बर गरेको छु। स्थानीय तह,
गैर सरकार� संस्था तथा सामदा ु �यक क्षे�को सहकायर्मा म�हला
स्वास्थ्य स्वयंसे�वकाको समेत प�रचालन गर� सरसफाई, स्वास्थ्य
सचेतना र स्वास्थ्य बीमाको अ�भयान चलाउने व्यवस्था �मलाएको
छु।
45. कािन्त बाल अस्पतालमा थप आइ�सयू स�हतको पवार् ू धार �नमार्ण
गर� उच्च िशक्षा अध्ययन गन� उत्कृष् ट केन्�को रूपमा �वकास
गनर्, शह�द गंगालाल रा��य हृदय रोग केन्�मा बाल मटुु रोग
उपचार स�वधा श ु रुु गनर् तथा थप उपकरण ख�रद गनर् र
स्वास्थ्य संस्थाका भवन �नमार्ण गनर् बजेट व्यवस्था गरेको छु।
46. राजमागर्का ब�ढ दघर् ुटना हनुे क्षे�मा रहेका अस्पतालमा �मा
सेन्टर स्थापना गनर् र मलु कभ ु र एउटै फोन नम्बरमा सम्पकर् गर�

14

�बरामीले सहज र सलभरू ु पमा एम्बलु ेन्स सेवा �ा� गनर् सक्ने
व्यवस्था ग�रनेछ।
47. स्वास्थ्य क्षे�का आयोग, ��त�ान, काउिन्सल, अनसन्धा ु न केन्� र
अस्पताल सञ् चालनमा एकरूपता ल्याई व्यविस्थत गनर् क्षे�गत
एक�कृत छाता ऐन तजमा र्ु ग�रनेछ। स्वास्थ्य सेवाको �व�मान
दरबन्द�लाई पनरा ु वलोकन गर� स्वास्थ्यकम�को संख्या थप गनर्,
सेन्टर फर �डिजज कन्�ोल, फुड एण्ड �ग एड�म�नस्�ेशन र
रािष् �य स्वास्थ्य �त्यायन �ा�धकरण स्थापनाको ला�ग �ारिम्भक
कायर् शरु ु गनर् बजेट व्यवस्था गरेको छु।
48. स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्�ालयको बजेट व��ृ गर� रु. ९० अबर्
६९ करोड पर् या ु एको छु।
सम्माननीय सभामख महोद ु य,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
49. अब म राहत, सह�लयत ु तथा आ�थर्क पनरुत्था ु न कायर्�म
एवम्�व�नयोजन �स्तत ग ु न� अनम�त ु चाहन्छु।
50. को�भड-१९ को रोकथाम र �नयन्�णका ला�ग अवलम्बन
ग�रएको कदमको कारण दै�नक जनजीवनमा परेको ��तकूल
�भावलाई सहज तल्याउन ु सरकारले ल्याएको तत्काल राहतका
कायर्�मलाई सं�मण जोिखम रहँ

दासम्म �नरन्तरता �दइनेछ।
51. संघ, �देश र स्थानीय तहको सहकायर्मा सञ् चालन हनुे
रोजगार�का कायर्�मको ज्याला बापत तथा कामका ला�ग
खा�ा� कायर्�ममा आब� नहनुे कोरोना �भा�वत असंग�ठत
क्षे�का ��मकलाई न्यूनतम ज्यालाको एक चौथाई बराबरको
खा�ा� राहत स्वरूप �दान गनर् रकमको व्यवस्था गरेको छु।

15

52. घरेल, ु साना तथा मझौला उ�म तथा कोरोना �भा�वत पयर्टन
व्यवसायका ��मक तथा कमर्चार�को पा�र��मक भ�ा ु नी तथा
व्यवसाय सञ् चालनका ला�ग ५ ��तशत ब्याजमा कजार् उपलब्ध
गराउन रु. ५० अबर्को छु�ै कोष खडा गन� व्यवस्था गरेको
छु। नेपाल रा� ब�क माफर् त सञ् चालन हनुे यस कोषमा नेपाल
सरकार, सरकार� स्वा�मत्वमा रहेका सावर्ज�नक संस्थान र दातृ
�नकायबाट �ा� हनुे रकम रहने छ।
53. घरायसी साना �व�त ु उपभो�ालाई मा�सक १० य�नु टसम्म
खपत गन�लाई �नःशल्क, ु मा�सक १५० य�नट ु खपत गन�लाई
२५ ��तशत र २५० य�नटसम्म खपत गन�लाई १५ ��तश ु तले
महसल छ ु ुट �दने तथा खानेपानी र �सँ

चाइ उपभो�ा स�म�तले
�तनपन� र्ु �व�त ु �डमाण्ड शल्कु �मनाहा र �व�तु महसलमा ु
सह�लयत ु �दने व्यवस्था गरेको छु। को�भड १९ का कारण
�भा�वत उत्पादनमूलक उ�ोगहरूको लकडाउन अव�धभर
�व�तको ु �डमाण्ड शल्क छ ु ुट �दने र माग कम हनुे समयको
�व�त खपतमा ५ ु ० ��तशत छुट �दने �बन्ध �मलाएको छु।
54. कोरोनाबाट �भा�वत कृ�ष, घरेल, ु साना तथा मझौला उ�ोग,
उत्पादनमूलक उ�ोग, होटल, पयर्टन लगायतका क्षे�का उ�ोग
व्यवसायलाई ५ ��तशतसम्मको सह�लयत ु ब्याजदरमा कजार्
उपलब्ध गराउन नेपाल रा� ब�कले रु. १ खबर् सम्मको पूनरकजार्
स�वधा ु उपलब्ध गराउनेव्यवस्था �मलाएको छु।
55. कोरोना रोगको बीमा हनुे थप व्यवस्था गर� रु. १ लाख
सम्मको साम�हक को ु रोना बीमा गदार् लाग्ने वा�षर्क शल्कमा ु
सरकारले ५० ��तशत अनदान �दन ु े �बन्ध �मलाएको छु।
स्वास्थ्यकम�, म�हला स्वास्थ्य स्वयंसे�वका लगायतका व्यि�को
बीमा दा�यत्व शल्क ु सरकारले व्यहोन� व्यवस्था �मलाएको छु।

16

56. �वदेशमा गम्भीर स्वास्थ्य जोिखममा परेका, रोजगार� गमा ु एका,
�वेशाज्ञाको म्याद समा� भएका तथा अन्य कारणले अलप�
परेका नेपाल�लाई स्वदेश फकार्उने कायर्का ला�ग आवश्यक
रकमको व्यवस्था गरेको छु।
57. संग�ठत क्षे�का ��मकको योगदानमा आधा�रत सामािजक सरुक्षा
कोषमा ��मक र रोजगारदातालेजम्मा गनर् पन� रकम ु लकडाउन
अव�धभरको ला�ग नेपाल सरकारले व्यहोन� व्यवस्था �मलाइएको
छ। सो रकम सम्बिन्धत ��त�ानले तत्काल ��मकको
पा�र��मक भ�ानीका ु ला�ग सापट�को रूपमा �ा� गनर् सक्ने र
व्यवसाय सहज भए प�ात कोषमा जम्मा गनपन� र्ु व्यवस्था
ग�रनेछ।
58. नेपाल� वाय सु ेवा कम्पनीले भ�ा ु नी गनपन� पा र्ु �कर् � शल्कु , वायु
सेवा सञ् चालन अनम�तप� नवीकरण दस्त ु रु, उडान योग्यता
�माणप� दस्तर र हवाई इन्धनमा लाग्न ु े पूवार्धार करमा छुट
�दनेव्यवस्था �मलाएको छु।
59. कोरोनाको कारण �नमार्ण, यातायात, आमसञ् चार, चलिच�
लगायतका क्षे�मा परेको �भाव सम्बोधन गनर् इजाजत प� तथा
उपकरणको नवीकरण दस्तरमा छ ु ुट तथा चाल पु ूजीको ला�ग ँ
कजार् स�वधा एवम ु ् लकडाउन अव�धभरको ठे�ा तथा ब�क
ग्यारेन्ट�को म्याद थपको व्यवस्था गरेको छु। कोरोनाका कारण
उत्प� व्यवसा�यक अवसरको उपयोग गनर् नव�वतर्नकार�
कायर्मा लगानी �ोत्साहन गनर् चाहने उ�मी व्यवसायीलाई २
��तशत ब्याजदरमा उपलब्ध गराइनेनव�वतर्न सरुवा ु ती पजी ँु का
ला�ग रु. ५० करोड व्यवस्था गरेको छु।

17
सम्माननीय सभामख महोद ु य,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
60. अब म �म र रोजगार� एवम ् सामािजक सरक्षा ु सम्बन्धी
कायर्�म तथा �व�नयोजन �स्तत ु गन�अनम�त ु चाहन्छु।
�म र रोजगार�
61. मयार्�दत काम, सामािजक सरुक्षा र आदशर् �म सम्बन्धको
माध्यमबाट �मको उत्पादकत्व अ�भव��ृ गद� सबै नेपाल�लाई
काम र रोजगार�को अवसर �सजर्ना गन� तफर् कायर्�म तय
गरेको छु। को�भड-१९ का कारण स्वेदश र �वदेशमा रहेका
नाग�रक समेतको रोजगार�मा असर परेको तथ्यलाई मनन गर�
देश �भ� काम र रोजगार�का थप अवसरहरू �सजर्ना गन� तफर्
बजेट केिन्�त गरेको छु।
62. आफ्नो गाउँ

आफै बनाउँको भावना अनसा ु र स्थानीय तहबाट
सञ् चालन हनुे �वकास �नमार्णका �ममूलक सामािजक तथा
भौ�तक �वकास आयोजनामा �वपन् न प�रवार लिक्षत कामको ला�ग
खा�ान् न कायर्�म सञ् चालन गन� व्यवस्था �मलाएको छु।
बेरोजगार रहेका, कोरोनाका कारण रोजगार� गमुेका र वैदेिशक
रोजगार�बाट फक�कालाई पा�र��मक स�हतको
जनसहभा�गतामूलक र ��व�ध स�हतको �ममूलक �वकास
�नमार्णमा प�रचालन गनर् आवश्यक रकमको व्यवस्था गरेको
छु।
63. �धानमन्�ी रोजगार कायर्�मको दायरा �वस्तार गर� संघ, �देश
र स्थानीय तहमा सञ् चा�लत सावर्ज�नक �वकास �नमार्ण कायर्
�ममूलक ��व�धबाट कायार्न्वयन ग�रनेछ। यो कायर्�म माफर् त
थप २ लाख रोजगार� उपलब्ध गराउन रु. ११ अबर् ६० करोड
बजेट व्यवस्था गरेको छु।

18

64. कोरोनाका कारण देशको �म बजारमा कायर्रत �वदेशी
कामदारहरू स्वदेश फ�कर्ए प�छ �सजर्ना भएको रोजगार�को
अवसर नेपाल�ले पाउने गर� सीप �वकास, ता�लम र ��व�धको
पहँ
चु पर् या ु उने�बन्ध �मलाएको छु। कोरोनाको कारण रोजगार�
गमुेका र तत्काल पनुरुत्थान भई रोजगार सृजना हन नसक्न ु े
क्षे�मा कायर्रत रहेका मजदरको सी ु प रूपान्तरण गर� अन्य�
काम गनर् सक्षम तल्याउ ु न उत्पादन र सेवा क्षे�का हस्तकला,
प्लिम्बङ, �बजल� ु ममर्त, इलेक्�ो�नक्स, कुक, का�लगड, �सकम�,
डकम�, �सलाइ कटाइ, ब्य�टु �सयन, कपाल कटाइ लगायतका
सीप �वकास ता�लम तथा �िशक्षण संघ र �देशस्तरमा सञ् चालन
ग�रनेछ। यसबाट कम्तीमा ५० हजार व्यि�ले रोजगार� �ा�
गनर् सक्नेगर� रु. १ अबर् �व�नयोजन गरेको छु।
65. रोजगार सेवा केन्�लाई �म सूचना ब�कको रूपमा समेत उपयोग
गर� �नजी क्षे�का उत्पादनशील उ�ोगले आफूलाई आवश्यक
पन� र �म सूचना ब�कबाट �सफा�रस भएका ��मकलाई रोजगार�
स�हतको ता�लम �दान गर� सोह� व्यि�लाई न्यूनतम दई ु वषर्
रोजगार� स�निश् च ु त गरेमा बढ�मा तीन म�हनासम्मको ता�लम
अव�धको न्यूनतम पा�र��मकको ५० ��तशत रकम
अनदा ु नकोरूपमा त्यस्ता ��त�ानलाई उपलब्ध गराउन रु. १
अबर् व्यवस्था गरेको छु। यसबाट क�रब ५० हजार व्यि�
सीपय� ु रोजगार हनुे अपेक्षा गरेको छु।
66. �ा�व�धक तथा व्यवसा�यक िशक्षा एवम ता�ल ् म �दायक संस्थाको
सदृुढ�करण गर� आगामी वषर् ७५ हजार व्यि�लाई सीपमूलक
ता�लम �दान गनर् रु. ४ अबर् ३४ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
यस कायर्�मबाट बजारमा �वेश गन� नयाँ ��मक, कोरोनाको
महामार�बाट रोजगार� गमाएका ु असंग�ठत क्षे�का ��मक र

19

वैदेिशक रोजगार�बाट फक�का यवा ु ले रोजगार� �ा� गन�अपेक्षा
गरेको छु।
67. ब�क तथा �व�ीय संस्थाबाट �दान हनुे सह�लु यतपूणर् कजार्
कायर्�म अन्तगर्त वािणज्य ब�कले ��त शाखा कम्तीमा १० तथा
�वकास ब�कले ��त शाखा कम्तीमा ५ जनाका दरले
सह�लयतप ु ूणर् कजार् उपलब्ध गराई थप रोजगार� �सजर्ना गनर्
नेपाल रा� ब�क माफर्त आवश्यक व्यवस्था �मलाइनेछ।
68. साना �कसान �वकास लघ �व ु � संस्था माफर्त सञ् चा�लत साना
�कसान कजार् कायर्�मबाट थप ४० हजार रोजगार� �सजर्ना गन�,
यवा ु स्वरोजगार कोषको स्वरोजगार कजार् कायर्�मको
माध्यमबाट थप १२ हजार यवा ु स्वरोजगार हनुे, ग�रबका ला�ग
लघ उु �म लगायतका उ�ोग क्षे�का कायर्�मबाट १ लाख २७
हजार र वन पैदावारमा आधा�रत उ�म, कृ�ष वन, नसर्र�
स्थापना तथा वक्षारो ृ पण, संरिक्षत क्षे�, जडीबट� ु उत्पादन तथा
�शोधन लगायतका कायर्�मबाट थप ३० हजार रोजगार�
�सजर्ना गन� व्यवस्था �मलाएको छु। ग�रबी �नवारण कोष�ारा
�व��र्त ६४ िजल्लाका ३२ हजार भन्दा ब�ढ सामदा�यक ु
संस्थाले प�रचालन गरेको रु. १९ अबर् घम्ती ु कोषलाई बीउ
पूजी ँ को रूपमा �योग गर� स्थानीय स्तरमा आ�थर्क ग�त�व�ध
सञ् चालन गनर् यी संस्थालाई सहकार� �णाल�मा रूपान्तरण
ग�रनेछ। यसबाट कृ�ष, लघ तु था साना उ�ोग क्षे�मा थप १
लाख ५० हजार रोजगार� �सजर्ना ग�रनेछ।
69. नेपाल� नाग�रकलाई रोजगार�का थप अवसर �सजर्ना गनर् �म
स्वीकृ�त न�लइ �वदेशी नाग�रकलाई काममा लगाउन नपाउने
व्यवस्थाको कडाइका साथ कायार्न्वयन ग�रनेछ। �म सम्बन्धी
व्यवस्था प�रपालना गन� ��त�ानलाई थप �व�ीय र मौ��क
स�वु धा उपलब्ध गराउने व्यवस्था �मलाइनेछ। ��त�ानस्तरमा

20

��मकको सरक्षा ु र व्यवसायजन्य सरक्षा ु लाई स�नि�त गनर् ु �म
�नर�क्षणको व्यवस्था ग�रनेछ।
70. वैदेिशक रोजगार �व�र्न कोषलाई वैदेिशक रोजगार�मा गएका
��मकको कल्याणका अ�त�र� रोजगार� पनस्थार् ु पना गन�
कायर्�ममा समेत उपयोग ग�रनेछ। वैदेिशक रोजगार�बाट
फक�का व्यि�हरूको सीप, अनभव र ु रुिचको अ�भलेख बनाई
देश�भ� �सजर्ना हनुे कामका अवसरमा जो�डने छ।
सामािजक सरक्षा ु र नाग�रक संरक्षण
71. सामािजक सरक्षा ु लाई �मशः जीवन च�मा आधा�रत, अ�नवायर्
र सवर्व्यापी बनाइनेछ। आ�थर्क रूपले�वपन् न, अश�, असहाय,
अपा�ता भएका, एकल म�हला, बालबा�लका, लोपोन्मख र ु
सीमान्तकृत समदायलाई रा ु ज्यबाट �वशेष सरुक्षा र संरक्षण �दान
गन�कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ।
72. हालसम्म �दइँ

दैआएका सबै �कारका सामािजक सरुक्षा भ�ालाई
�नरन्तरता �दएको छु। सबै स्थानीय तहमा जे� नाग�रक सेवा
तथा �मलन केन्� सञ् चालन गन�नी�त अन्तगर्त आगामी आ�थर्क
वषर् बाँक� स्थानीय तह तथा सम्भाव्य वडामा समेत �वस्तार गन�
�बन्ध �मलाएको छु। सामािजक सरुक्षा भ�ाका ला�ग रु. ६७
अबर् ५० करोड �व�नयोजन गरेको छु।
73. वतर्मान सरकारले शरु गर ु ेको स�र� वषर् मा�थका जे�
नाग�रकका ला�ग एक लाख रुपैयाँको �नःशल्कु स्वास्थ्य बीमा गन�
कायर्�मबाट तीन लाख भन्दा ब�ढ जे� नाग�रक लाभािन्वत
भइसकेकोमा आगामी वषर् थप तीन लाख नाग�रकलाई सो सेवा
उपलब्ध गराउने �बन्ध �मलाएको छु। चाल वषर्मा ु तीन लाख
�वपन् न प�रवारले �नःशल्कु स्वास्थ्य बीमा सेवा �ा� गरेकोमा
आगामी वषर् थप चार लाख प�रवारले सो स�वधा ु �ा� गन�
व्यवस्था �मलाएको छु।

21

74. बालबा�लकालाई राज्यलेसंरक्षण गनपछर् र्ु भ�ेसरकारको धारणा
अनरूु प आगामी वषर् द�लत तथा कणार्ल� क्षे� र तराई-मधेश
लगायतका ग�रबीको रेखाम�नु परेका प�रवारका बालबा�लका
समेतलाई समेट्ने गर� बाल संरक्षण अनदानको दायरा फरा�कलो ु
तल्या ु एको छु। यस कायर्�मको ला�ग रु. ३ अबर् ७६ करोड
�व�नयोजन गरेको छु। यसबाट क�रब १३ लाख बालबा�लका
लाभािन्वत हनुेछन। ् �वशेष संरक्षण आवश्यक भएका अनाथ तथा
अ�त जोिखममा परेका र एच.आइ.�भ. सं��मत बालबा�लकाको
ला�ग भरपद� सामािजक सरक्षा ु �दान गनर् सामािजक संस्थाहरू
समेत प�रचालन गन� व्यवस्था �मलाइएको छ। असहाय, बेवा�रसे,
सङ्��मत र आ�य�हन लगायत सबै सहयोगापेक्षीको आ�य,
संरक्षण र हेरचाह गद�देशलाई सडक मानव म� राख् न ु े �बन्ध
�मलाइएको छ।
75. भौ�तक पूवार्धार अपा� मै�ी बनाइनेछ। अपा�ता भएका
व्यि�को मनोबल बढाउन िशक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार� र
सामािजक ग�त�व�धमा सम्मानजनक पहँ

च ु स्था�पत ग�रनेछ।
दृ���व�हनले �योग गन� सेतो छडी र �ेल�लपीका पा�पस्तु क
�नःशल्कु उपलब्ध गराइने छ। सांके�तक भाषाको �वकास तथा
अनसन्धानलाई �ोत्सा�हत ग�रन ु ेछ।
76. शह�द तथा �न्� पी�डत प�रवारलाई राज्यको तफर् बाट संरक्षण
गद�लोकतािन्�क आन्दोलनका घाइतेलाई स्वरोजगारमूलक सीप
�वकास स�हत सामािजक सरुक्षाको दायरामा आब� ग�रनेछ।
77. सबै ��मक तथा कामदारलाई सामािजक सरुक्षाको दायरामा
ल्याउन सबै��त�ानलाई सामािजक सरुक्षा कोषमा सूचीकृत हन ु
�ोत्सा�हत ग�रनेछ। योगदानमा आधा�रत �नव�ृ भरणको मौजदा ु
व्यवस्थामा नसमे�टएका रा� सेवकलाई यसको दायरामा ल्याउन

22

अवकाश कोष सञ् चालन सम्बन्धी मौजदा ु कानूनमा संशोधन
ग�रनेछ।
78. भ�मू ह�न द�लत प�हचान गर� बसोबासको ला�ग आवश्यक जमीन
उपलब्ध गराइनेछ। द�लत समदायलाई ु जनता आवास कायर्�म,
न�वन ��व�धमा आधा�रत िशल्प उत्थान, परम्परागत सीपको
आध�नक�कर ु ण, िशक्षा, स्वास्थ्य एवम सर ् सफाईमा सहज पहँ
च, ु
जातीय भेदभाव र छुवाछूत �वरु� चेतनामूलक कायर्�म
सञ् चालन गनर् आवश्यक बजेट �व�नयोजन गरेको छु।
79. आगामी वषर्�भ� ग�रब घर प�रवार सव�क्षणबाट प�हचान भएका
घर प�रवारलाई स्थानीय तह माफर्त राज्य स�वधा ु प�रचयप�
�वतरण कायर् सम्पन् न ग�रनेछ। बाँक� घर प�रवारको सव�क्षणको
कायर् आगामी वषर् सम्पन् न गर� प�रचय प� �वतरण ग�रनेछ।
स्थानीय तहसँ

गको समन्वयमा �व�भ� मन्�ालयबाट सञ् चालन
ग�रने कृ�ष, उ�ोग, �म, स्वास्थ्य लगायतका ग�रबी �नवारण
तथा सामािजक सरक्षा ु सम्बन्धी कायर्�म एक�कृत गर� राज्य
स�वधा ु �ा� गन�प�रवारमा लिक्षत ग�रनेछ।
सम्माननीय सभामख ु महोदय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
80. अब म कृ�ष, वन, पयर्टन, उ�ोग, वािणज्य लगायतका उत्पादन
क्षे�का कायर्�म तथा �व�नयोजन �स्तत ग ु न� अनम�त ु चाहन्छु।
कृ�ष
81. नेपाल� अथर्तन्�को भरपद� आधारको रूपमा रहेको कृ�ष क्षे�मा
कोरोना महामार�को कारण उत्पन् न भएको चनौ ु �त र अवसरलाई
सम्बोधन गनर् कृ�षमा �म प�रचालन, कृ�ष कायर्को
व्यवसायीकरण, यािन्�करण र आध�नक�करण गर� का ु म र

23

रोजगार� �सजर्ना ग�रनेछ। कृ�ष �ािन्ततफर् उन्मख ह ु न क ु ृ�ष
भ�मको अ�धक ू तम उपयोग गद�बाल�को सम्भावनाको आधारमा
सहकार�, सामदा�यक तथा ु �नजी फमर् माफर् त ठूलो प�रमाणमा
उत्पादन गनर् �ोत्सा�हत ग�रनेछ। यसका ला�ग �सँ

चाइ, मल,

बीउ, पूजी, ँ ��व�ध र बजार स�नि� ु त ग�रनेछ।
82. कृ�ष उत्पादनमा मलु कलाई आत्म�न ु भर्र गराउँ

दै खा� सरक्षा र ु
सम्�भता कायम ग ू द� ल�गनेछ। आगामी वषर् दधु, तरकार� र
मासजन्य ु वस्तको ु उत्पादनमा आत्म�नभर्र हनुे गर� लिक्षत
कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। पोषक र औषधीय गण भएका ु
उच्च मूल्यका कृ�ष वस्तुउत्पादन र चैतेधान तथा बसन्ते मकै
खेतीलाई �ोत्साहन ग�रनेछ। ग�रब, �वपन् न तथा साना
�कसानलाई लिक्षत गर� कृ�ष उ�म �व�र्नको ला�ग �ामीण
उ�म तथा आ�थर्क �वकास कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ।
83. �धानमन्�ी कृ�ष आध�नक� ु करण आयोजनालाई पनस� ु रचना गद�
स्थानीय सम्भावनाका आधारमा एक स्थानीय तहमा एक उत्पादन
पकेट क्षे� कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। आगामी वषर् कृ�ष र
पशपा ु लनका थप २५० पकेट क्षे� �वकास गर� �त्येक स्थानीय
तहमा कम्तीमा एक कृ�ष पकेट क्षे� रहनेस�निश् च ु त ग�रनेछ।
यसका ला�ग रु. ३ अबर् २२ करोड बजेट छु�ाएको छु।
84. खा� स्वच्छता �व�र्न तथा �नयमन गनर् कानूनी संरचना तयार
ग�रनेछ। आगामी वषर् कणार्ल� र गण्डक� �देशमा खा� गणस्तर ु
�योगशाला सञ् चालनमा ल्याइनेछ। �वषाद�को उपयोग सरिक्षु त
स्तरमा राख् न जनचेतना अ�भव��ृ र �भावकार� �नयमन ग�रनेछ।
सबैस्थानीय तहमा घम्ती �यो ु गशाला माफर्त माटो पर�क्षण गर�
उपय� ु बीउ, मल लगायतका कृ�ष सामा�ी �सफा�रस गन�
व्यवस्था �मलाइनेछ।

24

85. खेतीबाल� लगाउनेसमय अगावैरासाय�नक मलको पयार्� आपू�तर्
स�नु ि�त गनर् रासाय�नक मलको अनदा ु नमा बजेट व�� गर� ृ रु.
११ अबर् पर् या ु एको छु। �ा�ा�रक मलको �योग बढाउँ
दै
अगार्�नक खेतीलाई �ोत्साहन ग�रनेछ। यस्तो उत्पादनलाई
�ािण्ड� गर� बजार �व�र्न ग�रनेछ।
86. �कसानलाई गणस्त ु र�य र उ�त जातको बीउ उपलब्ध गराउन
बाल�को उ�त जात �वकास गद� बीउको गणुस्तर पर�क्षणलाई
�बस्तार गर� इजाजत �ा� �व�ेताबाट उ�त बीउ ख�रद गन�
�कसानलाई नगद �फतार् गन�व्यवस्था �मलाइनेछ।
87. कृ�ष उपजको बजार�करण गनर् सबै स्थानीय तहमा बजार
पूवार्धार �नमार्ण ग�रनेछ। काठमाड�को चोभारमा �नमार्णाधीन
फलफूल तथा हाट बजार सञ् चालनमा ल्याइनेछ। सबै �देशमा
गर� ७८ कृ�ष थोक बजार �नमार्णका ला�ग स्थानीय तहलाई
�व�ीय हस्तान्तरण गनर् तथा �देश स्तर�य कृ�ष उपजको ‘हव
माक� ट’ स्थापना गनर् बजेट व्यवस्था गरेको छु।
88. कृ�ष जमीनमा कृषकको पहँ

च �वस्ता ु र गनर् करार खेती,
चक्लाबन्द� र सामदा ु �यक सहकार� खेतीलाई �ोत्साहन ग�रनेछ।
कृ�ष उपजको समथर्न मूल्य तोक� ख�रद गन�व्यवस्था �मलाइने
छ। आगामी वषर् देिख स्थानीय तह, सहकार� संघ संस्था एवम्
भ�मू ब�क माफर् त हनुे खेती र सामू�हक खेती गन�समूहलाई मा�
शीत भण्डार �नमार्ण अनदा ु न �दइनेछ।
89. खा� सरक्षा तथा आप ु ू�तर् व्यवस्थापनलाई सदृुढ तल्या ु उन र कृ�ष
उपजको मूल्य स�नि� ु तता �दन २०० खा� भण्डारण केन्�
स्थापना गनर् स्थानीय तहलाई रु. १ अबर् �व�ीय हस्तान्तरणको
व्यवस्था गरेको छु। यस्ता केन्� माफर्त समथर्न मूल्य तो�कएका
कृ�ष उपज ख�रद गन� र एक तहको �शोधन गर� �ब�� गनर्
तथा सरकार� र �नजीस्तरमा हाल सञ् चालनमा रहेका खा�

25

गोदामको ममर्त सम्भार गर� खा�ान् न सञ् चय गनर् खा�ान् न
ब�कको अवधारणा कायार्न्वयन गन� व्यवस्था �मलाएको छु।
90. सबै स्थानीय तहमा कम्तीमा एक कृ�ष र एक पशु सेवा
�ा�व�धकको व्यवस्था �मलाउन रु. ५० करोड बजेट व्यवस्था
गरेको छु। कृ�ष क्याम्पसमा स्नातक अध्ययनरत �व�ाथ�लाई
इन्टनर्�सप गराउने तथा �ब�भन् न �ा�व�धक िशक्षालयमा
अध्ययनरत �व�ाथ�लाई पढाइसँ

गै आयआजर्न गन� �बन्ध

�मलाएको छु।
91. कृ�ष बाल� तथा पशपन्छ� ु बीमाको दायरा �वस्तार गर� जोिखम
न्यू�नकरण गनर् बीमा ���मयम अनदा ु न रकममा व��ृ ग�रएको
छ। बाल� बीमा गदार् ���मयम बापत कृषकले �तनपन� रकम र्ु
बाल� उत्पादन भएप�छ �तनर् पाउने स�वधा ु �दइनछे । कृ�षको
उत्पादन तथा बजार जोिखम कम गनर् मोबाइल एप्स माफर्त
�कसानका ला�ग मौसम, बीउ �बजन, खेती ��व�ध र बजार मूल्य
सम्बन्धी सूचना उपलब्ध गराइनेछ।
92. फलफूलका �बरुवा रोप्ने र संरक्षण गन� कायर्लाई अ�भयानको
रूपमा सञ् चालन गनर् आगामी वषर् कृ�ष तफर् थप ५० लाख र
वन तफर् का कायर्�मबाट थप ५५ लाख फलफूलका �बरुवा
उत्पादन गर� �वतरण ग�रनेछ। �त्येक स्थानीय तहमा नसर्र�
स्थापना गर� कम्तीमा १० हजार फलफूलको �बरुवा उत्पादन
गनर् �ा�व�धक सहयोग उपलब्ध गराइनेछ। उपयोग �वह�न
सावर्ज�नक जग्गा, सडक तथा राजमागर्का �कनारा र नद�
उकासबाट �ा� हनुे ज�मनमा अ�भयानको रूपमा फलफूल र
अन्य उपय�ु खेती गनर् �नजी, सहकार� र सामदा�यक ु संघ
संस्थालाई �ोत्सा�हत ग�रनेछ।
93. सहकार� संघ संस्था माफर्त कपास, रेशम, ऊन र अन्य
धागोजन्य उत्पादन एवम �् शोधनको ला�ग अनदा ु नको व्यवस्था

26

गरेको छु। उखु उत्पादक �कसानलाई उत्पादन प�रमाणका
आधारमा �दान ग�रनेअनदा ु नलाई �नरन्तरता �दन रु. ९५ करोड
�व�नयोजन गरेको छु।
94. नेपाल कृ�ष अनसुन्धान प�रषदको कायर् क्षे� �वस्तार तथा क्षमता
�वकास गर� स्थानीय मौ�लक खा�ान् न, पशपन्छ� ु तथा
मत्स्यपालन एवम अन्य बा ् ल�को पञ् जीकरण, उत्पादकत्व र
बह�योगका ु सम्बन्धमा अनसन्धा ु न ग�रनेछ। कृ�ष क्याम्पसलाई
अनसन्धा ु न कायर्मा �ोत्साहन ग�रनेछ।
95. कृषकलाई व्यावसा�यक पशपन्छ� ु पालनमा आक�षर्त गनर् नश् ल
सधा ु र कायर्�मलाई �ोत्साहन, घाँस खेती र बृहत् चर� चरण
क्षे� �वकास तथा गणस्तर� ु य पशु स्वास्थ्य सेवाको �वस्तार
ग�रनेछ। मख्य सीमा नाका ु मा पशु क्वारेन्टाइन स्थापना गर�
�योगशाला र अन्य पूवार्धारको व्यवस्था ग�रनेछ।
96. कृ�षमा �दान ग�रद� आएको सबै �कारको अनदानको ु
पनरावलो ु कन गर� संघ, �देश र स्थानीय तह बीच यो स�वधा ु
दोहोरो नपन� व्यवस्था �मलाइनेछ। कृ�ष ऋणमा सहज पहँ
च ु
पर् या ु उन �कसान �े�डट काडर्को सरुवात ु ग�रनेछ। खे�तयोग्य
जमीन भएका स्थानीय तहका सबै वडामा �कसानलाई सूचीकृत
गर� कृ�ष तथा पशुसेवाको आधारभतू �ा�व�धक सेवा तथा टेवा
�दन कृ�ष स्वयंसेवक प�रचालन ग�रनेछ।
�सँ
चाइ तथा नद� �नयन्�ण
97. कृ�षयोग्य जमीनमा तत्काल �सँ

चाइ स�वधा ु पर् या ु ई कृ�ष उत्पादन

व��ृ गनर् साना-मझौला �सँ

चाइ आयोजना �नमार्णलाई मैले जोड

�दएको छु। यसका ला�ग सम� त ृ राई मधेश �सँ

चाइ �वशेष
कायर्�म अन्तगर्त आगामी वषर् तराई र �भ�ी मधेशका २५
िजल्लामा ५ हजार स्यालो �ूवेल तथा २४७ �डप �ूवेल
जडान गर� थप २२ हजार हेक्टर कृ�षयोग्य जमीनमा भ�मगत ू

27

�सँ
चाइ स�वु धा पर् या ु उन रु. २ अबर् ३२ करोड �व�नयोजन गरेको
छु।
98. रा��य गौरवको �सँ

चाइ आयोजना रानी जमरा कुल�रया लगायत
�सक्टा, भेर�-बबई डाइभसर्न, बबई, �ग�ा तथा बडकापथ,
वागमती, पाल�ुटार, बहत ृ दा� उपत्यका लगायतका �सँ
चाइ
आयोजनाको कायार्न्वयन ग�रनेछ। महाकाल� �सँ
चाइ
आयोजनालाई रा��य गौरवको आयोजनाको रूपमा �वकास
ग�रनेछ। उ� आयोजनाहरूको ला�ग रु. १० अबर् २५ करोड
�व�नयोजन गरेको छु।
99. सनुकोशी-म�रन डाईभसर्न बहउ�े ु श्यीय आयोजनाको टनल े
�नमार्णको कायर् आगामी वषर् शरुु गनर् रु. २ अबर् ४६ करोड
�व�नयोजन गरेको छु। अन्य नद� पथान्तरण स�हतका �सँ
चाइ
आयोजनाको सम्भाव्यता अध्ययन सम्पन् न गर� �ाथ�मकताका
आधारमा �मशः �नमार्ण कायर् अिघ बढाइनेछ।
100. पहाडी तथा �हमाल� क्षे�का नद� छेउछाउमा रहेका कृ�षयोग्य
जमीनमा सौयर् ऊजार्को उपयोग गर� �लफ्ट �सँ

चाइ कायर्�म
सञ् चालन ग�रनेछ। प्लािस्टक पोखर� �नमार्ण, ताल तलैया
संरक्षण तथा वषार्तको पानी संकलन गर� �सँ

चाइ स�वधा ु
पर् या ु इनेछ। �लफ्ट तथा सोलार ऊजार्मा आधा�रत �सँ
चाइको

ला�ग रु. १ अबर् ३१ करोड छुट् याएको छु।
101. महाकाल�, कणार्ल�, नारायणी, कमला र कोशी लगायतका ठूला
नद� र अन्य जोिखमय�ु नद� �नयन्�णका कायर्�म सञ् चालन
ग�रनेछ। सीमा क्षे�मा हनुे नद� कटान र डुबानको समस्या
समाधान गनर् ��पक्षीय संयन्�हरूलाई ��यािशल बनाइनेछ। नद�
�नयन्�ण र प�हरो व्यवस्थापनमा बायो इिञ् ज�नय�रङ ��व�धको
�योगमा जोड �दइनेछ।

28

102. जनताको तटबन्ध कायर्�म अन्तगर्त रतवा ु -मावा, व�ाहा,
��यगा ु , लखनदेह�, कमला, खाँडो, वाग्मती, लालवकैया, पूव�
रा�ी, पि�म रा�ी, ख�टु या-मोहना लगायतका नद�मा तटबन्ध
�नमार्ण आयोजनाका ला�ग रकम �व�नयोजन गरेको छु। नद�
�नयन्�ण कायर्�मका ला�ग रु. ६ अबर् २० करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
103. जल तथा मौसमजन्य �वपद् बाट हन ु सक्ने जनधनको क्ष�तलाई
न्यूनीकरण गनर् मौसम पूवार्नमा ु नलाई �व�सनीय बनाइनेछ।
आगामी वषर् थप दई ु स्थानमा मौसमी राडार सञ् चालन ग�रनेछ।
104. कृ�ष तथा �सँ

चाइ क्षे�को ला�ग बजेट व�� गर� ृ �मशः रु. ४१
अबर् ४० करोड र रु. २७ अबर् ९६ करोड पर् या ु एको छु।
भ�मू व्यवस्था
105. को�भड-१९ का कारण �ामीणमखी ह ु न था ु लेको जनजीवन र
वैदेिशक रोजगार�बाट यवाहरू ु फकर् ने अवस्थालाई अवसरको
रूपमा �लई कृ�ष कायर् गनर् चाहनेको भ�ममा ू पहँ

च ु स�निश् च ु त गनर्
भ�म ब�कको स्थापना ू र सञ् चालन गन�व्यवस्था �मलाएको छु।
संघ, �देश र स्थानीय तहको सह-लगानीमा आगामी वषर् ३००
स्थानीय तहमा भ�मू ब�कका इकाइ स्थापना ग�रनेछ। भ�मू
ब�कले जग्गा धनीबाट �लजमा �लएको जमीन, सरकार�
स्वा�मत्वको उपयोगमा नरहेको जमीन र नद� �नयन्�णबाट
उकास भएको जमीन कृ�ष कायर्को ला�ग उपयोग गनर् चाहने
व्यि� तथा संस्थालाई �निश् चत समयसम्म �लजमा उपलब्ध
गराउनेछ। जमीन �लजमा �लई उत्पादन गन�लाई �ोत्साहन
स्वरूप कृ�ष साम�ीमा सह�लय ु त �दइनेछ। बाँझो जमीन धेरै
भएका स्थानीय तहबाट भ�म ब�कको स्थापना ू शरु गर� ु �मशः
सबै स्थानीय तहमा �वस्तार गद� ल�गनेछ। भ�म ब�कमा ू शेयर
लगानी गनर् रु. ५० करोड व्यवस्था गरेको छु।

29

106. म�हलाको भ�मू मा�थको अ�धकार र स्वा�मत्व बढाउन �देश र
स्थानीय तहको समन्वयमा म�हलाको नाममा जग्गाको स्वा�मत्व
हस्तान्तरण गदार् थप सह�लु यत �दने व्यवस्था �मलाइनेछ। भ�मू
सम्बन्धी समस्या समाधान गनर् गठन भएको आयोग माफर्त
आगामी आ�थर्क वषर् सकुुम्बासीको व्यवस्थापन तथा अव्यविस्थत
बसोबासलाई व्यविस्थत गनर् १०० स्थानीय तहमा कायर्�म
सञ् चालन ग�रनेछ। म�ु कमैया, ह�लया, हरुवा, चरुवा,
कम्हलर� लगायतका सकुुम्बासी, भ�मह�न र ू सीमान्तकृत
प�रवारको जी�वकोपाजर्न सम्बन्धी कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ।
107. जग्गा �शासनसँ

ग सम्बिन्धत �ेस्तालाई भ-ूअ�भलेख सूचना
व्यवस्थापन �णाल�मा आब� गन� कायर्�मलाई �नरन्तरता
�दइनेछ। आगामी आ�थर्क वषर् �भ� ६० मालपोत र नापी
कायार्लयलाई स्थानीय तहमा अ�भलेख स�हत हस्तान्तरण
ग�रनेछ। सूचना ��व�धमा आधा�रत घर जग्गा रिज�ेशन �णाल�
कायार्न्वयनमा ल्याई सबै िजल्लामा मालपोत सम्बन्धी सेवालाई
अनलाइन �णाल� माफर् त �वाह हनुेव्यवस्था �मलाइनेछ।
108. भ�मको �द ू गो र मह�म उपयोग स�नु िश् चत गनर् भ-उप ू योग नक्शा
तयार गर� जमीनको वग�करण ग�रनेछ। औ�ो�गक �वकास र
सावर्ज�नक �नमार्णको ला�ग आवश्यक जग्गा �ा�� गनर् नी�तगत
सधार ु एवम सहजीकरण ग ् �रनेछ। उत्पादनशील जमीनको
खिण्डकरणलाई �नरुत्सा�हत गद� कृ�ष, आवास र अन्य
�योजनको जमीनको नक्सा�न ग�रनेछ।
109. सरकार�, सावर्ज�नक, सामदा ु �यक तथा गठ� ज ु ग्गाको अ�भलेख
तयार गर� संरक्षण ग�रनेछ। भ-ूसचना संकल ु न, �व�षण र े
उपयोगको ला�ग सबै स्थानीय तहको भउपू योग नक्सा तथा
डाटाबेस तयार गन� कायर् आगामी आ�थर्क वषर् �भ� सम्पन् न
ग�रनेछ। नाप जाँच गनर् छुट भएका गाउँ ब्लक लगायत बाँक�

30

जग्गाको �क�ा नापी कायर् आगामी आ�थर्क वषर्मा सम्पन् न गनर्
रु. १ अबर् ७३ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
110. पूवार्धार �नमार्ण कायर्मा उपयोग भएका जग्गाको लगतक�ा गन�
कायर्लाई स्थानीय तहको समन्वयमा सम्पन् न ग�रनेछ। मआु ब्जा
भ�ा ु नी ग�रएका जग्गाको �फल्ड नक्सा लगायतका सबै
अ�भलेखमा लगत क�ा गर� नेपाल सरकारको स्वा�मत्व कायम
ग�रनेछ।
सहकार�
111. उत्पादनका साधनहरूको सामू�हक�करण, स्थानीय �ोतको
प�रचालन र आ�थर्क, सामािजक रूपान्तरणबाट सामािजक न्याय
स�हतको �त ु �वकास गनर् सहकार� क्षे�लाई प�रचालन ग�रनेछ।
सहकार� संघ संस्थालाई घरेलुतथा साना उ�मको �व�र्न, कृ�ष
उत्पादन, भण्डारण तथा �शोधन एवम् ग�रबी �नवारण सम्बन्धी
कायर्�ममा �ोत्सा�हत ग�रनेछ। सहकार�को माध्यमबाट कृ�ष
साम�ी, पूजी ँ , ��व�ध र बजारमा कृषकको सहज पहँ

च स ु �नु िश् चत

ग�रनेछ।
112. सहकार� क्षे�को �स�ान्त, मूल्य मान्यतासँ

ग तादम्यता हनुे गर�
सहकार� अ�भयानलाई अिघ बढाउन संस्थागत क्षमता व��, ृ स्व-
�नयमन र सशा ु सन �व�र्न ग�रनेछ।
113. सबै �कारका उत्पादन, संकलन, भण्डारण र �वतरणसम्मका
�ृ
�ला �वकास गनर् र सहकार� पसललाई थोक मूल्यमा
आवश्यक वस्त उपल ु ब्ध गराउन �त्येक �देशमा सहकार�
संस्थाकै शेयर लगानीमा थोक उपभो�ा सहकार� संस्था स्थापना
ग�रनेछ।
114. ग�रब, �वपन् न, शैिक्षक बेरोजगार र वैदेिशक रोजगार अवरु�
भएका यवा ु लाई सहकार� संस्था माफर्त कजार् �ा� गर� साना

31

तथा घरेल उ ु �ोग स्थापना गनर् �ोत्सा�हत ग�रनेछ। साना
�कसान �वकास लघ �व� ु �व�ीय संस्थालाई एक हजार सहकार�
संस्था माफर्त कजार् �वाह गर� कृ�ष तथा साना व्यवसाय �व�र्न
गनर् रु. ३ अबर् ६० करोड ऋण लगानी गन�व्यवस्था गरेको
छु।
115. बचत तथा ऋणको कारोबार गन� सहकार� संस्थालाई एक
अकार्मा गा�भन तथा न�वन ��व�धको �योग बढाउँ

दै नगद र�हत
कारोबार गनर् ��रे त ग�रनेछ। सहकार� �णाल�मा जोिखम
न्यूनीकरणका ला�ग सहकार� कजार् सूचना केन्� स्थापना
ग�रनेछ। सहकार� बचत तथा कजार् सरक्षण गन� ु व्यवस्था
�मलाइनेछ।
वन तथा वातावरण
116. नेपाल�को जीवनप��त र सम��को ृ आधारको रूपमा रहेको वन
क्षे�को सम्व�र्न माफर् त वातावरणीय सन्तलन कायम ग ु द� वन
सम्पदाको बहउपयो ु ग गर� आय, रोजगार� एवम्व्यवसाय �व�र्न
ग�रनेछ। वैज्ञा�नक वन व्यवस्थापनको माध्यमबाट वन
पैदावारलाई आ�थर्क ��याकलापसँ

ग जो�डनेछ। सम��ृ को ला�ग
वन कायर्�म सञ् चालन गर� वन पैदावारमा का�, गैरका� र
जडीबट�मा आधा ु �रत उ�मको �वकास ग�रनेछ।
117. संघ, �देश र स्थानीय तह एवम व् न उपभो�ा समूहको सहकायर्
र समन्वयमा वनको सरक्षा ु , वक्षा ृ रोपण र �व�वधीकरण गद� चरन
क्षे�, �समसार, ताल तलैया, जै�वक �व�वधता र वातावरण संरक्षण
ग�रनेछ।
118. नेपाल सरकारका आयोजनाले वनको क्ष�तप�तर् ू बापत रकम
उपलब्ध गराउन नु पन� व्यवस्था �मलाइनेछ। �वकास आयोजनाले
�योग गरेको वनक्षे�को क्ष�तप�तर् ू स्वरूप सावर्ज�नक पत� जग्गा,

32

झाडी ब�ा ु न क्षे� र वन नभएका स्थानीय तहका उपलब्ध
जमीनमा वक्षा ृ रोपण गनर्पन� ु �ावधान कायार्न्वयन ग�रनेछ।
119. जडीबट�को ु व्यावसा�यक खेती �वस्तार गद� �शोधन, बजार�करण
र �विश� �ािण्ड� गर� �नयार्त �व�र्न ग�रनछ। क े णार्ल�
लगायतका �हमाल� क्षे� र सदुूरपिश् चम �देशमा जडीबट� ु �वकास
�वशेष कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। जडीबट� ु उत्पादन तथा
�शोधन कम्पनी �ल�मटेडको क्षमता अ�भव��ृ गद� न�वन
��व�धको �योग गर� गणुस्तर�य उच्च मूल्यका जडीबट�जन्य ु
वस्तुउत्पादन ग�रनेछ।
120. रा��य �नकुञ् ज, आरक्ष, संरिक्षत तथा मध्यवत� क्षे�, वनस्प�त
उ�ान र सम्भाव्य सामदा ु �यक वनलाई �कृ�तमा आधा�रत पयर्टन
गन्तव्यको रूपमा �वकास ग�रनेछ। बहतृ व ् नस्प�त उ�ान
स्थापना सम्बन्धी �ारिम्भक कायर् शरु ग�रन ु ेछ।
121. लोपोन्मख तथा द ु लर् ु भ वन्यजन्तको �जा�त ु संरक्षण ग�रनेछ।
मानव वन्यजन्त �न्� ु न्यूनीकरण गनर् वन्यजन्तको वा ु सस्थान
व्यविस्थत ग�रनेछ। मध्यवत� क्षे�का बा�सन्दालाई वन्यजन्तको ु
आ�मणबाट जोगाउन भरपद� सरुक्षा व्यवस्था �मलाउनका साथै ु
क्ष�तप�तर् ू को व्यवस्था ग�रनेछ।
122. कोशी, गण्डक�, कणार्ल� र महाकाल� जलाधार क्षे�मा एक�कृत
रूपमा भ-ूसंरक्षणका कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ।
123. रा�प�त चरुे संरक्षण कायर्�मको पनस� ु रचना गर� भ-क्षू य
�नयन्�ण, क्ष�त�स्त भ�मू को पनुस्थार्पना, कृ�ष वन, वायो
इिञ् ज�नय�रङ स�हतको तटबन्ध �नमार्ण कायर्लाई ती�ता
�दइनेछ। चरुे क्षे�मा वषार्तको पानी उपयोग, जलपनभर्रण स�हत ु
�समसार व्यवस्थापन र अ�त जोिखमय� ु वस्तीको पनव्यर् ु बस्थापन
लगायतका कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। चरुे संरक्षण सम्बन्धी
कायर्�मको ला�ग रु. १ अबर् ५५ करोड �व�नयोजन गरेको छु।

33
124. वातावरण संरक्षणसँ

ग सम्बन्धी अन्तरार्��य तथा रा��य ��तब�ता
र उ�रदा�यत्व ��त सरकार सजग छ। काबर्न उत्सजर्न
न्यू�नकरण गर� मानव स्वास्थ्यको सरक्षा ु गनर् देशका मख्यु
शहरमा हनुे वाय,ु ध्व�न, जल लगायतका �दूषण �नयन्�णका
मापदण्ड अ�ाव�धक गर� लागू ग�रनेछ। शहर� क्षे�मा
वक्षारो ृ पणलाई �ोत्साहन गर� ह�रत शहरको रूपमा �वकास गद�
ल�गनेछ। �देश तथा स्थानीय तहको सहकायर्मा जलवायजन्य ु
जोिखम न्यूनीकरण तथा अनकुूलन कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ।
वन क्षे�बाट काबर्न व्यापारको लाभ �लन रेडप्लस कायर्�मलाई
�नरन्तरता �दइनेछ।
125. �व��व�ालय तथा अनसुन्धान ��त�ानको समन्वय र साझेदार�मा
वन, वनस्प�त, वन्यजन्त,ुजै�वक �व�वधता, जलाधार, वातावरण र
जलवाय प�रव ु तर्नका �वषयमा अध्ययन अनसुन्धान ग�रनेछ।
पयर्टन
126. कोरोना सं�मण जोिखमको कारण �व�व्यापी रूपमा आवागमन
अवरु� भई पयर्टन क्षे�मा परेको नकारात्मक �भावलाई
मध्यनजर राखी हवाइ सेवा, होटल, �ाभल, रे�ुरेन्ट, �े�कङ,
पवर्तारोहण लगायतका सेवा क्षे�को पनरुत्थान ु गनर् कर, शल्क, ु
ब्याज लगायतका स�वधाको ु व्यवस्था ग�रनेछ।
127. एक �देश एक पयर्टक�य गन्तव्य अवधारणा अनरुुप सबै
�देशमा ठूला पयर्टक�य पूवार्धार �वकास ग�रनेछ। �नजी क्षे�
समेतको सहभा�गतामा �हमाल� तथा पहाडी क्षे�मा पयर्टनका
सम्भावना प�हचान गर� पयर्टक आकषर्ण गन�मौ�लक संस्कृ�तको
�वकास र �व�र्न गनर् पयर्टन पूवार्धारका ला�ग रु. १ अबर् २६
करोड बजेट व्यवस्था गरेको छु।
128. कोरोना सं�मणको जोिखम �नयन्�ण हनासाथ ु पयर्टन क्षे�लाई
शी� पनस्थार् ु �पत गनर् पवर्तीय, कृ�ष, �ामीण, जलया�ा, सांस्कृ�तक,

34

मनोर�न, खेल, स्वास्थ्य तथा पयार्-पयर्टन लगायतका नयाँ
पयर्टक�य सेवा �वस्तार गनर् आवश्यक पूवार्धार �वकास ग�रनेछ।
129. पयर्टक आगमन, पदया�ा, �हमाल आरोहण र उ�ारलाई थप
व्यविस्थत एवं सरिक्षत ु बनाउन न�वन पयर्टक सूचना व्यवस्थापन
�णाल� लागूग�रनेछ। पयर्टन क्षे�मा अध्ययन र अनसुन्धान गनर्
मा�नत पयर्टन �व��ब�ालय स्थापनाको ला�ग सम्भाव्यता
अध्ययन ग�रनेछ। माध्य�मक तह भन्दा मा�थको पा��ममा
पयर्टन �वषय समावेश ग�रनेछ।
130. पशप�तु , जनकपर ु र मि�ु नाथ स�हत अन्य मठ, मिन्दर, गम्बा ु
तथा चचुराु, नद�, ताल र कुण्ड लगायतका धा�मर्क तथा
पयर्टक�य क्षे� �वकास कायर्�मलाई �नरन्तरता �दइनेछ। नेपाल
एक�करणको इ�तहाससँ

ग जो�डएका गढ�, �कल्ला र बाटोको
संरक्षण गद� देशभरका सांस्कृ�तक र ऐ�तहा�सक क्षे�लाई
सांस्कृ�तक एवं पयर्टक�य गन्तव्यको रूपमा �वकास ग�रनेछ।
131. रारा ताल क्षे�को द�घर्काल�न �वकासको ला�ग गरुुयोजना तयार
गर� कायार्न्वयन ग�रनेछ। पहाडी र �हमाल� क्षे�का सम्भाव्य
पयर्टक�य स्थललाई स�वधाय ु �ु �हल स्टेसनको रूपमा �वकास
गनर् पूवार्धार �वस्तार गर� पयर्टन �व�र्न ग�रनेछ। आन्त�रक
पयर्टन �व�र्न गर� िश�थल पयर्टन क्षे�लाई पनजार् ु गत गनर् ृ
कोरोनाको जोिखम समा� भएसँ

गै रा�सेवक कमर्चार� तथा
संग�ठत संस्था र �नजी क्षे�का कमर्चार�लाई समेत देश दशर्न
गनर् �ोत्सा�हत ग�रनेछ।
उ�ोग
132. को�भड-१९ को कारण हाल सञ् चालन अवरु� भएका उ�ोगहरू
स्वास्थ्य सरुक्षा कायम गर� सहज सञ् चालनमा ल्याइनेछ।
स्वदेशी कच्चा पदाथर्मा आधा�रत, उच्च मूल्य अ�भव��ृ गन�र
�नयार्तमूलक �कृ�तका उ�ोगको स्थापना तथा �वस्तारलाई �वशेष

35

�ोत्साहन ग�रनेछ। औ�ो�गक क्षे�, �वशेष आ�थर्क क्षे� एवम्
औ�ो�गक �ाममा स्थापना हनुे उ�ोगलाई कर �णाल� माफर्त
थप �ोत्साहन �दइनेछ।
133. कृ�ष, पयर्टन तथा वन लगायतका क्षे�सँ

ग अ� र प� सम्बन्ध ृ
स्था�पत हनुेसाना तथा मझौला उ�ोगको �वकास र �वस्तार गनर्
उ�मशीलता, सीप र ��व�धको उपयोगमा जोड �दइनेछ।
स्वदेशी वस्तको ु उपभोग गद� आन्त�रक उत्पादनलाई �ोत्साहन
गनर् कपास, रेशम, उन, बाँस, केरा, अल्लो तथा वनस्प�तजन्य
धागो उत्पादन र स्वदेशी कपडा उ�ोगलाई �ोत्साहन ग�रनेछ।
राज्य कोषबाट खचर् व्यहो�रने सरक्षा ु कम� लगायतका
रा�सेवकको पोशाक, ज�ा र अन्य ु उपभोग्य साम�ी स्वदेशमा
उत्पादन गन� व्यवस्था �मलाइनेछ।
134. सबै �देशमा कम्तीमा एक औ�ो�गक क्षे� स्थापना गनर्, शरु ु
ग�रएका औ�ो�गक क्षे�को पूवार्धार �नमार्ण कायर्लाई अिघ
बढाउन, �नमार्णा�धन व्यापा�रक मागर्लाई औ�ो�गक को�रडोरको
रूपमा �वकास गनर् र स्थानीय तहमा थप १३० औ�ो�गक �ाम
स्थापना गनर् रु. २ अबर् ६४ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
135. रुग्ण तथा बन्द उ�ोगलाई �नजी क्षे� समेतको सहभा�गतामा थप
लगानी, नवीन ��व�धको �योग र व्यवसा�यक व्यवस्थापनको
माध्यमबाट पनरुत्था ु न ग�रनेछ। सरकार� र �नजी क्षे�को
साझेदार�मा �वशेष आ�थर्क क्षे� र अन्तरदेशीय आ�थर्क क्षे�को
पूवार्धार �वकासका ला�ग सम्भाव्यता अध्ययन, जग्गा �ा��,
�व�त ु पहँ
चु र सडक मागर् �नमार्णको कायर् सम्पन् न ग�रनेछ।
�नमार्णा�धन �वशेष आ�थर्क क्षे�को �नमार्ण कायर्लाई �नरन्तरता
�दइनेछ।
136. आगामी वषर् नवलपरासीको धौवाद� फलाम खानीबाट उत्पादन
शरु ु गनर् पहँ

च ु मागर् �नमार्ण र मे�सनर� जडान गन� कायर् सम्पन् न

36

ग�रनेछ। सख� ु तमा बहमुूल्य पत्थरको �शोधन केन्� स्थापना
ग�रनेछ। दैलेख र अन्य सम्भाव्य स्थानमा पे�ो�लयम पदाथर्को
उत्खनन् ग�रनेछ। सन, ु तामा, यरुे�नयम, फलाम लगायत
सम्भाव्य ख�नज वस्तको ु अन्वेषण तथा व्यवसा�यक उत्पादनको
सम्भाव्यता अध्ययन ग�रनेछ। बैतडी तथा बझाङमा रासाय�नक
मलमा �योग हनुे फस्फोराईट अन्वेषण तथा उदयपरको ु
कम्पघाटमा ु म्याग्नेसाइटको �वस्तत अ ृ ध्ययन तथा अन्वेषण
ग�रनेछ।
137. दै�नक जनजीवनका अत्यावश्यक वस्त,ुऔषधी र स्वास्थ्य साम�ी
एवं स्वदेशी कच्चा पदाथर् �योग गर� आन्त�रक उत्पादन व�� ृ
गनर् सामू�हक �ेडमाकर् �योग गनर् पाउनेव्यवस्था शरु ु ग�रनेछ।
सबै �देशमा गणुस्तर तथा नापतौल कायार्लय स्थापना ग�रनेछ।
138. औ�ो�गक व्यवसाय �व�र्नका ला�ग स्था�पत रािष् �य उत्पादकत्व
तथा आ�थर्क �वकास केन्� र औ�ो�गक व्यवसाय �वकास
��तष् ठानको पनः ु संरचना गर� एक�कृत संस्थाको रूपमा सञ् चालन
ग�रनेछ।
वािणज्य तथा आपू�तर्
139. वैदेिशक व्यापारमा हाल देिखएका अवरोध न्यून गद� �नयार्त,
आयात र आपू�तर् व्यवस्थालाई सचा ु रु ग�रनेछ। �व� बजारमा
सम्भाव्य ��तस्पध� वस्तको उत्पा ु दन बढाई �नकासी �व�र्न
ग�रनेछ। �वलासी एवं स्वास्थ्य र वातावरणीय दृ��ले हा�नकारक
बस्तको ु आयातलाई �नरुत्सा�हत ग�रने छ।
140. कम तौल, उच्च मूल्य र तलुनात्मक तथा ��तस्पधार्त्मक लाभ
भएका बस्तको ु प�हचान गर� �नयार्त �व�र्न गनर् कर सह�लु यत
तथा थप नगद �ोत्साहन �दइनेछ। िचया, कफ�, अगार्�नक
तरकार�, �पउने पानी तथा जडीबट� ु जन्य वस्तको ु उत्पादनलाई
�ािण्ड� गर� �नकासी गनर् �ोत्साहन ग�रनेछ। �हमाल� र पहाडी

37

क्षे�मा अगार्�नक उत्पादनमा जोड �दइनेछ। �नकासी पैठार�
संकेत नम्बर जार� गन� �णाल�लाई थप सदृढु बनाइ अन्य
�णाल�सँ
ग अन्तर-आब� ग�रनेछ।

141. नेपाल� हस्तकलाको �चार, �सार र बजार�करणमा सहयोग
पर् या ु उने तथा �नयार्तयोग्य वस्तको ु आपू�तर् �व�र्न गनर्को ला�ग
काठमाड�मा साकर्स्तर�य �दशर्नी स्थल �नमार्ण ग�रनेछ। स्थानीय
हस्तकलाको �व�र्न गनर्का ला�ग भकृ ुट� मण्डप लगायतका
स्थानमा �दशर्नी कक्ष सञ् चालन ग�रनेछ।
142. �वराटनगर र वीरगञ् जका सीमा नाकामा एक�कृत जाँच चौक�
सञ् चालनमा आई व्यापार सहजीकरणमा योगदान पगुेको
प�भृ �ममा ू नेपालगञ् ज र भैरहवाका सीमामा समेत �नमार्ण कायर्
अिघ बढाइनेछ। आगामी वषर् चोभार र रसवा ु को �टमरुेमा सक्खा ु
बन्दरगाहको �नमार्ण, कैलाल�को हरैयामा �वशेष आ�थर्क क्षे�,
कञ् चनपरुको दोधारा-चाँदनीमा सक्खा ु बन्दरगाहको �नमार्ण र
हम्ला ु को यार�, मस्ता ु ङको कोरला, संखवा ु सभाको �कमाथाङ् का
तथा ताप्लेजङको ु ओलाङचङुगोलामा व्यापार पूवार्धार �वकास
कायर् अिघ बढाइनेछ।
143. साकर् खा� सरुक्षा ब�क र रािष् �य खा� सरुक्षा भण्डारमा
नेपालको तफर्बाट गनपन� र्ु योगदान बढाइनेछ। आपू�तर् सम्बन्धी
सावर्ज�नक संस्थानको भण्डार क्षमता बढाई खा�वस्तको ु सहज
उपलब्धता र मूल्य �नयन्�ण ग�रनेछ। संघ तथा सबै �देशमा
गर� ३ लाख १० हजार मे��कटन क्षमताको भण्डारण गह ृ
�नमार्ण तथा व्यावसा�यक �ब�� कक्ष स्थापना ग�रनेछ। सबै
स्थानीय तहमा खा� भण्डार स्थापना गनर् �ोत्सा�हत ग�रनेछ।
�बकट पहाडी तथा दगर् ुम िजल्लामा खा�ान् न र आयो�डनय�ु ननु
ढुवानी अनदा ु नलाई �नरन्तरता �दइनेछ।

38

144. स्वदेशी उ�ोगलाई संरक्षण गनर् एण्ट�डिम्प� र काउन्टरभे�ल�
शल्कु का माध्यमबाट आयात �नरुत्सा�हत ग�रनेछ। खा� र पेय
पदाथर्को मापदण्ड �नधार्रण गर� मापदण्ड परा नभएका ु वस्तको ु
आयातमा बन्देज लगाउन सबै अन्तरार्��य नाकामा क्वारेन्टाइन
जाँचको व्यवस्था �मलाइनेछ।
145. आपू�तर् �णाल�लाई सहज बनाइ राख् न खा�ा�, इन्धन लगायत
अत्यावश्यक वस्तको पयार् ु � मौज्दात रा�े, स्वास्थ्य सजगता
अपनाई �ब�� �वतरण गन�, होम डे�लभर� सेवालाई �ोत्सा�हत गन�
र बजार अनगुमनलाई सघन बनाउँ

दै अनिचत म ु ूल्य व��ृ , कृ��म
अभाव तथा कालोबजार� �नयन्�ण गन� व्यवस्था गर� उपभो�ा
�हत संरक्षण ग�रनेछ।
146. नेपाल आयल �नगम माफर् त पे�ो�लयम पाइपलाइन �वस्तार,
पे�ो�लयम भण्डारण तथा ग्याँस बोट�लङ प्लान्ट स्थापना
ग�रनेछ।
147. �छमेक� मलु कु सँ

गको वािणज्य तथा व्यापार सिन्धको
पनुरावलोकन गर� नेपाल� वस्तको ु �नयार्त सहज बनाइनेछ।
कूटनी�तक �नयोग तथा ��पक्षीय, क्षे�ीय र बहपुक्षीय संयन्�को
उपयोग गर� नेपाल� वस्तको ु अन्तरार्��य व्यापार �वस्तार
ग�रनेछ।
148. �म�रा� चीनसँ

गको पारवहन स�वु धा अन्तगर्त नेपाललाई
उपलब्ध चारवटा साम��क र ती ु नवटा स्थल बन्दरगाहको
उपयोग गर� ते�ो मलु कसु ँ

गको व्यापार �वस्तार ग�रनेछ। यसका

ला�ग आवश्यक कानूनी व्यवस्था �मलाइनेछ।
�व�ीय क्षे� तथा �नजी लगानी
149. अथर्तन्�मा देिखएको िश�थलताको कारण �व�ीय क्षे�को
स्था�यत्व र सेवा �वाहमा ��तकूल असर पनर् न�दने गर�

39

�नयमनकार� व्यवस्था �मलाइनेछ। को�भडको असर न्यूनीकरण
ला�ग चा�लएको कदमबाट �भा�वत उ�ोग व्यवसायको शी�
पनुरुत्थान गन�, नयाँ लगानी �व�र्न गन� र उत्पादन अ�भव�� ृ
तथा रोजगार� �सजर्ना गनर्का ला�ग �व�ीय क्षे�को �ोत
प�रचालन ग�रनेछ। �व�ीय पहँ

च अ�भव ु ��ृ गद� �व�ीय साधनको
प�रचालन उत्पादनमखी ु बनाइनेछ। ब�क तथा �व�ीय संस्थाहरु
एकआपसमा गा�भन �ोत्सा�हत ग�रनेछ। भ�ानी �णाल�लाई ु
सरुिक्षत, आध�नु क र �व�ती ु य ��व�धमा आधा�रत बनाइनेछ।
150. बैकहरूबाट �वाह हनुे सह�लु यतपूणर् कजार् कायर्�मको
पनस�रच ु ना गद�यसको दायरा फरा�कलो बनाइनेछ। यस्तो कजार्
५ ��तशत ब्याजदरमा उपलब्ध गराइनेछ। सह�लयतप ु णर् ू
कजार्को सरक्षण र व्यवसाय ु बीमा ���मयमको ५० ��तशतसम्म
अनदा ु न �दइने छ। ब्याज, कजार् सरक्षु ण तथा बीमा ���मयम
अनदानको ला�ग रु ु . १३ अबर् ९६ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
151. �व�तीय ु �णाल�मा आधा�रत �व�ीय सेवा �वस्तार गद� दगर्म ु
क्षे�मा बै�क� पहँ

चु अ�भव�� गनर् शाखा र�हत ृ , मोबाइल र
इन्टरनेट बै�क� सेवा उपलब्ध गराइनेछ। ब�क तथा �व�ीय
संस्थालाई बा� पूजी ँ प�रचालन गनर् �ोत्सा�हत ग�रनेछ। लघु
�व� संस्थाहरूको सञ् चालन दक्षता अ�भव��ृ गर� कजार्को
ब्याजदर यथाथर्परक बनाइनेछ।
152. आम नाग�रकमा पहँ

च ु पग्नु े गर� बीमाको दायरा �बस्तार
ग�रनेछ। बीमा दाबी व्यवस्थालाई सहज र सरल बनाइ
तो�कएको समय�भ� भ�ानी स ु �नु ि�त ग�रनेछ। घम्ती बीमा ु
कायर्�म सञ् चालन गर� कृ�ष र लघ उ� ु म व्यवसायमा बीमाको
पहँ
च अ�भ ु व��ृ ग�रनेछ। को�भड १९ को कारण सञ् चालनमा
आउन नसकेका उ�ोग ��त�ान एवम् यातायातका साधनको

40

बीमा पो�लसीको म्याद लकडाउनको अव�धसम्म थप गन�
व्यवस्था �मलाइनेछ।
153. आगामी आ�थर्क वषर्देिख नेशनल पेमेण्ट गेटवे सञ् चालनमा ल्याई
नेपाल �भ�का सबै �कारका भ�ानी फरफारक ह ु नुे व्यवस्था
�मलाइनेछ। �व�ती ु य भ�ा ु नी कारोबारको लागत घटाउँ
दै
नगदर�हत कारोबारलाई �ोत्साहन ग�रनेछ। �व�त, ु खानेपानी,
िशक्षा र स्वास्थ्य लगायतका सावर्ज�नक सेवा शल्कु को भ�ा ु नी
�व�तीय माध्यमबाट गन� व्य ु वस्था �मलाइनेछ।
154. पूजी बजा ँ रको दायरा �वस्तार गर� ऋणप�को दो�ो बजार
कारोबार शरुु ग�रनेछ। नेपाल स्टक एक्सचे� �ल�मटेडको दो�ो
बजार कारोबारलाई पूणर् रूपमा �व�ती ु य ��व�धमा आधा�रत
बनाइनेछ। पूजी बजार ँ मा संस्थागत लगानी अ�भव�� गनर् ृ
आगामी आ�थर्क वषर् स्टक �डलर स�ालनमा ल्याइने छ। वस्तु
�व�नमय बजार सञ् चालनमा ल्याउन आवश्यक व्यवस्था �मलाइने
छ। �धतोप� बोडर्, नेपाल स्टक एक्सचेञ् ज �ल�मटेड र �स�डएस
एण्ड िक्लय�र� �ल�मटेडको संरचनात्मक सधार ग�रन ु ेछ।
155. वतर्मान ��तकूल प�रिस्थ�तको कारण जोिखममा परेको �नजी
क्षे�को लगानी सरक्षा ु , पूजी ँ �नमार्ण र व्यवसा�यक वातावरण
सधा ु र गनर् तत्का�लन र द�घर्काल�न उपायहरू अवलम्बन
ग�रनेछ। कोरोना सं�मणको जोिखम सामान्यीकरण हँ
दै जाँ ु दा
आ�थर्क पनरुत्था ु नको ���या �छटो शरु ु गनर् आवश्यक �ोतको
कमी हन न ु �दन बा� पजी ँु प�रचालन, ��व�धको हस्तान्तरण र
बौ��क सम्पि� संरक्षणमा जोड �दइनेछ।
156. �नजी लगानी �ोत्सा�हत गनर् चाल आु �थर्क वषर् सञ् चालनमा
ल्याइएको एकल �वन्द स ु ेवा केन्�लाई स्वचा�लत बनाई
लगानीकतार्लाई सहज र गणुस्तर�य सेवा �दान ग�रनेछ।
कम्पनी दतार्, नवीकरण वा खारेजी ���यालाई सूचना ��व�धमा

41

आधा�रत बनाई �वकेिन्�त ग�रनेछ। वैदेिशक व्यापार
सहजीकरण गनर् नेपाल रा��य एक�ार �णाल� �वकास गर�
कायार्न्वयनमा ल्याइनेछ।
157. लगानी तथा व्यापारलाई व्यविस्थत गनर् अन्तरार्��य असल
अभ्यास र रा��य प�रवेश अनरूु प आवश्यक कानूनको तजर्मा ु र
�व�मान कानूनमा प�रमाजर्न ग�रनेछ। नेपालको �े�डट रे�टङ
कायर् आगामी छ म�हना �भ� परा ग�रन ु ेछ। �वदेशी म�ा ु को
हेिजङ स�वधा ु , सिम्मि�त �व� व्यवस्था तथा लगानीका अन्य
वैकिल्पक उपकरणको व्यवस्था गर� �नजी लगानी �व�र्न
ग�रनेछ।
सम्माननीय सभामख महोद ु य,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
158. अब म िशक्षा तथा अन्य सामािजक क्षे�तफर्को कायर्�म तथा
�व�नयोजन �स्तत ग ु न� अनम�त ु चाहन्छु।
िशक्षा
159. मानव पूजी ँ �नमार्ण, सामािजक रूपान्तरण र आ�थर्क �वकास
स�हतको आध�नक समा ु ज �नमार्ण गनर् िशक्षालाई मैले उच्च
�ाथ�मकता �दएको छु। शैिक्षक पूवार्धारको �वकास, दक्ष
जनशि� एवम्िशक्षण साम�ीको व्यवस्था र न�वनतम ��व�धको
�योग गर� गणुस्तर�य र जीवन उपयोगी िशक्षाको स�नु िश् चतता
ग�रनेछ।
160. �व�ालय जानेउमेर समूहका सबैबालबा�लकालाई �व�ालय भनार्
गर� आगामी वषर् �भ� आधारभत ू िशक्षामा सबैको पहँ

च स ु �नु िश् चत
ग�रनेछ। माध्य�मक तहसम्म �नःशल्क ु िशक्षा �दान ग�रनेछ।
मातभा ृ षामा आधारभत िशक्षा ू �दान ग�ररहेका मदरसा, गरुकु ुल र

42

गम्बा ु लगायतका िशक्षालयलाई आध�नकु िशक्षाको मूलधारमा
आब� ग�रनेछ। आगामी वषर् साक्षर हन ु बाँक� २४ िजल्लामा
साक्षरता कायर्�म अ�भयानको रूपमा सञ् चालन गर� साक्षर
नेपाल घोषणा ग�रनेछ।
161. माध्य�मक तहदेिख नै �ा�व�धक तथा व्यावसा�यक िशक्षालाई
जोड �दंदैसबैस्थानीय तहका न्यूनतम एक �व�ालयमा �ा�व�धक
धारको पठनपाठन सञ् चालन गन�कायर्�म अिघ बढाएको छु।
यस अन्तगर्त हालसम्म ६०७ स्थानीय तहमा शरु भइस ु केको यो
कायर्�म आगामी वषर् बाँक� सबै स्थानीय तहमा �बस्तार
ग�रनेछ।
162. रा�प�त शैिक्षक सधा ु र कायर्�मको �वस्तार गर� कक्षा कोठा
�नमार्ण, �ा�व�धक िशक्षकको व्यवस्था, िशक्षक ता�लम, स्वयंसेवक
िशक्षक प�रचालन, �वज्ञान �योगशाला, सूचना ��व�ध ल्याब, खेल
मैदान र खेल सामा�ीको व्यवस्था लगायतका शैिक्षक पूवार्धार र
गणुस्तर अ�भव��ृ कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। सावर्ज�नक
�व�ालय सबल�करण दशकका कायर्�मलाई यसै कायर्�मको
अ�को रूपमा सञ् चालन ग�रनेछ। रा�प�त शैिक्षक सधा ु र
कायर्�ममा रु. ६ अबर् �व�नयोजन गरेको छु।
163. को�भड-१९ को कारण पठनपाठनमा �सजर्ना भएको अवरोधलाई
दृ��गत गर� भचर्अलु कक्षा स�ालन, अनलाइन िशक्षा तथा
टे�ल�भजन एवम र ् े�डयो माफर्त नयाँ शैिक्षक वषर्को पठनपाठन
अिघ बढाइनेछ। सं�मण जोिखमको कारण �व�ाथ�मा परेको
मनोसामािजक असर �नवारण गनर् सकारात्मक सोच स�हत
�सजर्न�सलता �वकासका ��याकलाप सञ् चालन ग�रनेछ।
164. आगामी आ�थर्क वषर् १ हजार ८ सय �व�ालय भवन र ३८
आ��क क्याम्पस भवन पन�नर् ु मार्ण, २ हजार ५ सय २० कक्षा

43

कोठा, एक-एक हजारको संख्यामा �वज्ञान �योगशाला, पस्तका ु लय
र कम्प्यटर ु ल्याव स्थापना गनर् रकम �व�नयोजन गरेको छु।
165. छा�वि�ृ कायर्�मलाई एक�कृत रूपमा सञ् चालन गर� आगामी
वषर् �वपन् न र अपा�ता भएका नाग�रकका बालबा�लका, शह�दका
छोरा छोर� र जेहेन्दार �व�ाथ� समेत मलु कु भरका क�रब २६
लाख छा�छा�ा लाभािन्वत हनुे गर� छा�वि�ृ �दान गनर् रु. २
अबर् ७० करोड �व�नयोजन गरेको छु।
166. माध्य�मक तहसम्मको शैिक्षक कायर्�म सञ् चालन गन�सबै�नजी
�व�ालयले सामािजक उ�रदा�यत्व वहन गद� कम्तीमा एक
सामदा ु �यक �व�ालयमा शैिक्षक पूवार्धार साम�ी स�हत
�व�ालयको शैिक्षक गणस्तर स ु धार ु को िजम्मेवार� �लनपुन�
व्यवस्था गरेको छु।
167. सामदा ु �यक �व�ालयमा अध्ययनरत कक्षा ५ सम्मका �ब�ाथ�लाई
�व�ालयमा �टकाई राख् न हाल ४३ िजल्लामा लाग भएको �दवा ु
खाजा कायर्�म देशभर �वस्तार गन� गर� रु. ७ अबर् ५२ करोड
�व�नयोजन गरेको छु। यस कायर्�मबाट २८ लाख बालबा�लका
लाभािन्वत हनुेछन। ्
168. देशभरका सबै सामदा ु �यक �व�ालयमा अध्ययनरत १३ लाख
४० हजार छा�ालाई सेनेटर� प्याड �नःशल्कु उपलब्ध गराउन
स्थानीय तहमाफर्त सशतर् अनदानको ु रूपमा रु. १ अबर् ८२
करोड �व�ीय हस्तान्तरण गन�व्यवस्था �मलाएको छु।
169. बाल �वकास केन्�हरूको सदृुढ�करणका ला�ग स्थानीय तहको
लागत सहभा�गतामा कायर्�म सञ् चालन गनर् सशतर् अनदा ु नको
व्यवस्था �मलाएको छु।
170. आगामी वषर् कैलाल�को गेटा मे�डकल कलेज सञ् चालनमा ल्याई
यसलाई �सकलसेल ए�न�मयाको अनसुन्धान केन्�को रूपमा समेत

44

�वकास गनर् र ब�दर्बास, बटुवल तथा सख�त ु मे�डकल कलेजको
पूवार्धार �वकास गनर् रु. १ अबर् १७ करोड �व�नयोजन गरेको
छु।
171. िशक्षक �व�ाथ� अनपा ु त धेरै भएका �व�ालय तथा गिणत, अं�जी े
र �वज्ञान िशक्षक नपग ु भएका �व�ालयमा थप ६ हजार
स्वयंसेवक िशक्षक प�रचालन गनर् रु. २ अबर् २३ करोड
�व�नयोजन गरेको छु।
172. �नःशल्क ु �वतरण ग�रनेपा�पस्तु क शैिक्षक वषर् शरु ह ु नु अु गावै
सबै �व�ालयमा पग्नु े गर� छपाई तथा �वतरण गन� व्यवस्था
�मलाएको छु। िशक्षण �सकाइलाई �भावकार� बनाउन आधारभत ू
तहसम्म रं�गन पा�पस्तक ु स�हत क�रब ४६ लाख छा�छा�ा
लाभािन्वत हनुे गर� �नःशल्कु पा�पस्तक ु उपलब्ध गराउन रु.
२ अबर् ७६ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
173. उच्च िशक्षालाई गणस्तरय ु � ु तथा ��तस्पध� बनाउन
�व��व�ालय अनदान आयो ु ग माफर् त बाँडफाँट हनुे अनदानला ु ई
न�तजामा आधा�रत बनाइनेछ। �व��व�ालयलाई अध्ययन
अनसन्धान ु गन� केन्�को रूपमा �वकास ग�रनेछ। �वकास
�नमार्णका क्षे�मा रािष् �य आवश्यकता र अन्तरार्��य अवसरका
आधारमा जनशि�को �क्षेपण गर� �वषय क्षे�गत जनशि�
उत्पादन ग�रनेछ। �व��व�ालय अनदा ु न आयोग माफर् त
अनदा ु न उपलब्ध गराउन रु. १७ अबर् ४३ करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
174. कृ�ष, �वज्ञान तथा इिञ् ज�नय�रङ लगायतका �वषय पठनपाठन हनुे
सदुूर पि�म र कणार्ल� �देशका सामदा ु �यक क्याम्पसहरूलाई
�मशः ��भवन �व� ु �व�ालयको आ��क क्याम्पसको रूपमा
सञ् चालन गद� ल�गनेछ।

45

175. आयव�ुद �वषयमा उच्च िशक्षा �दान गनर् योगमाया आयव�दु
�व��व�ालय स्थापना गनर्, मदन भण्डार� �ौ�ो�गक
�व��व�ालयको कानूनी संरचना �नमार्ण गर� सञ् चालन गनर् र
�त्येक �देशमा �ा�व�धक सीप पर�क्षण केन्� तथा बह-ु�ा�व�धक
िशक्षालय स्थापनाका ला�ग आवश्यक बजेट छुट् याएको छु।
�वज्ञान तथा ��व�ध
176. आध�नकु रा� र ज्ञानमा आधा�रत ��तस्पध�, उ�त अथर्तन्�
�नमार्णका ला�ग �वज्ञान तथा ��व�धको �वकास ग�रनेछ। यस
क्षे�मा �व�स्तरको अध्ययन, अनसन्धान ु हनुे �विश��कृत
�व��व�ालयको रूपमा मदन भण्डार� �वज्ञान तथा ��व�ध
�व��व�ालयको पूवार्धार �नमार्ण गर� शैिक्षक कायर्�म शरुु गनर्
रु. १ अबर् २५ करोड �व�नयोजन गरेको छु। नेपाल �वज्ञान तथा
��व�ध �ज्ञा ��त�ानको सदृढ�करण ु र पारमाण�वक अनसुन्धान
केन्� स्थापनाका ला�ग बजेट छुट् याएको छु।
177. रा��यस्तरको �व�ध �वज्ञान �योगशालालाई सदृढ गद� ु सबै
�देशमा एक-एक �व�ध �वज्ञान �योगशाला स्थापना गन� �ममा
आगामी वषर् दई � ु देशमा �योगशाला सञ् चालन ग�रनेछ।
178. िशक्षा, �वज्ञान तथा ��व�ध मन्�ालयको कायर्�म कायार्न्वयन गनर्
रु. १ खवर् ७१ अबर् ७१ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
संस्कृ�त
179. देशको भाषा, सा�हत्य, कला र संस्कृ�तलाई रा��य सम्पि�को
रूपमा जगेनार् ग�रनेछ। सांस्कृ�तक �व�वधताको सम्मान गद�
भाषा र संस्कृ�तको अध्ययन, अनसुन्धान र �वकास ग�रनेछ।
जीवन्त इ�तहासको रूपमा रहेको परा ुताित्वक महत्वका
ऐ�तहा�सक धरोहरको संरक्षण, सम्व�र्न र �वकास ग�रनेछ।

46

180. काठमाड� उपत्यकाको मौ�लक संस्कृ�त तथा सम्पदाको जगेनार्
गद�पयर्टन �व�र्न गनर् भ�परबाट था ु लनी ग�रएको रा��काल�न
सम्पदा या�ा कायर्�मलाई उपत्यकाका अन्य शहरमा �वस्तार
ग�रनेछ।
181. रा��य संस्कृ�त सं�हालय क��तर्परुको �नमार्ण कायर् अगा�ड
बढाइनेछ। उपय� ु स्थानमा रा��यस्तरको वहतृ शह� ् द पाकर्
�नमार्ण कायर् शरु ु ग�रनेछ। �व� सम्पदा सूचीमा परेका
सम्पदाको संरक्षण र सम्व�र्न ग�रनेछ। वह�ृ र लिम्बनी ु क्षे�को
गरुयो ु जना तथा राम�ाम गरुयो ु जना कायार्न्वयनमा ल्याइनेछ।
�तलौराकोटलाई �व� सम्पदा सूचीमा समावेश गन� ���या
अगा�ड बढाइनेछ। लिम्बनीमा ु �नमार्णा�धन ५ हजार क्षमताको
ध्यान केन्� तथा सभा हलको �नमार्ण सम्पन् न ग�रनेछ।
182. जानक� मिन्दर क्षे� र �म�थला संस्कृ�तको संरक्षण र �वकासको
ला�ग गरुयोजना ु तजमा गर� र्ु कायार्न्वयन ग�रनेछ। देवघाट,
पा�थभरा, रुरु, �वराट क्षे�, बराह क्षे�, ख�ड क्षे�, काँ�े�वहार,
हलेसी, गौर�शंकर लगायतका धा�मर्क क्षे�को �वकासका ला�ग
आवश्यक रकम व्यवस्था गरेको छु। रामायण प�रपथ �नमार्णको
कायर् शरु ु गनर् तथा अमूतर् सांस्कृ�तक सम्पदाको संरक्षण र
जगेनार्का ला�ग रा��य अ�भलेख पिस्तु का तयार गनर् बजेट
व्यवस्था गरेको छु।
183. सा�हत्य, कला तथा संगीत क्षे�को उत्थान तथा �वकासका साथै
सबै समदाय ु को परम्परागत सीप र सांस्कृ�तक मूल्य मान्यताको
संरक्षण र सम्व�र्न गन�कायर्�म सञ् चालनका ला�ग तथा नेपाल
�ज्ञा ��त�ान, नपाल ल�लतकला े �ज्ञा ��त�ान र संगीत तथा
ना� ��त�ानका ला�ग आवश्यक बजेट व्यवस्था गरेको छु।

47

यवा ु तथा खेलकुद
184. यवा ु जनसंख्या अ�धकतम रहेको अवसरलाई जनसांिख्यक लाभको
रूपमा उपयोग गर� उच्चतम उत्पादक शि�को रूपमा
प�रचालन ग�रनेछ। यवाहरूको ु मनोबल उच्च राख्दै दक्षता
�वकास गर� सामािजक प�रचालन, �वपद् जोिखम न्यूनीकरण तथा
राहत �वतरण लगायत सामािजक आ�थर्क रूपान्तरणको ���यामा
नेतत्वदायी ृ भ�मका ू स�नि�त ु ग�रनेछ। यवा ु उ�मशीलता
�वकासको ला�ग सबै �देशमा यवा न ु व �वतर्न केन्� स्थापना
ग�रनेछ।
185. यवा ु लाई व्यवसा�यक तथा उ�मशीलता ता�लम, नव �वतर्न पूजी ँ
र ��व�धमा पहँ

च तथा ु सहज व्यवसा�यक वातावरण उपलब्ध
गराई उ�मी बनाइनेछ। �व��व�ालय तथा �व�भ� सीप �वकास
सम्ब� संस्थाहरूको सहकायर्मा यवा ु लाई �ा�व�धक तथा
व्यवसा�यक िशक्षा र ता�लम उपलब्ध गराई उ�मशीलताको
�वकास ग�रनेछ।
186. को�भड-१९ को रोकथाम, �वपद् व्यवस्थापन र मानवीय सेवामा
संघ, �देश र स्थानीय तहको सहकायर्मा रा��य यवा ु प�रषद्,
नेपाल स्काउट, रा��य सेवा दल तथा शैिक्षक संस्था लगायतका
माध्यमबाट यवा प�रचालन ग�रन ु ेछ।
187. यवा ु मा अनशा ु सन संस्कृ�तको �वकास, शार��रक तन्दरुुस्ती तथा
मान�सक �वकास एवम ख् ेलकुद माफर्त मलु कको ु प�हचान र
��त�ाका ला�ग खेलकुद क्षे�को सम� �वकास अिघ बढाउन
संघ, �देश र स्थानीय तहको सहकायर्मा खेलकुद पूवार्धारको
�नमार्ण, ��तयो�गताको आयोजना र �िशक्षणका कायर्�म सञ् चालन
ग�रनेछ।
188. �नमार्णाधीन अन्तरार्��य ��केट मैदान तथा अन्य ��केट
रंगशाला, अन्तरार्��यस्तरको खेलकुद प�रसरको �नमार्ण एवम्

48

अन्य �ादेिशक रंगशाला �नमार्ण शरु ु गनर् आवश्यक रकम
�व�नयोजन गरेको छु। सबै स्थानीय तहमा खेल�ामको �वकास
गन�कायर्�मलाई �नरन्तरता �दएको छु।
189. नव� रा��य खेलकुद ��तयो�गता सञ् चालन गनर् आवश्यक
पूवार्धार �नमार्ण एवम् व्यवस्थापनका ला�ग रकम �व�नयोजन
गरेको छु। खेलकुद पूवार्धारको कमी भएको कणार्ल� �देशमा
रा��यस्तरका खेलकुद ��तयो�गता सञ् चालन हन सक्न ु ेगर� खेल
पूवार्धार �वकास गनर्, उच्च पवर्तीय खेलकुद ता�लम केन्�
स्थापना गनर् र थप कभडर्हल �नमार्ण गनर् बजेट व्यवस्था गरेको
छु।
190. यवा ु तथा खेलकुद क्षे�मा रु. २ अबर् ३६ करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
म�हला, बालबा�लका तथा जे� नाग�रक
191. असहज प�रिस्थ�तका कारणले ब�ढ जोिखममा परेका म�हला,
बालबा�लका, जे� नाग�रक तथा अपा�ता भएका व्यि�लाई थप
सरक्षा तथा संरक्ष ु ण �दान गनर् उल्लेख्य रूपमा बजेट व��ृ
गरेको छु।
192. म�हलाको सामािजक-आ�थर्क अ�धकार हा�सल हनु गे र� म�हला
लिक्षत कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। रा�प�त म�हला उत्थान
कायर्�म माफर्त मलु कु भरका �वपन् न र बिञ् च�तमा परेका
म�हलाको सीप तथा उ�मशीलता �वकास गर� रोजगार�का
अवसर �दान ग�रनेछ। स्वास्थ्य जोिखममा परेका दगर् ुम क्षे�का
गभर्वती र सत्कु ेर� म�हलाको हवाई उ�ार गन� कायर्लाई
�नरन्तरता �दइनेछ। सबै स्थानीय तहमा म�हला उ�मशीलता
सहजीकरण केन्� स्थापना ग�रनेछ।

49

193. म�हला �वरु� हनुेसबै �क�समका सामािजक भेदभाव, शोषण र
�हंसा अन्त्य ग�रनेछ। सामािजक कु�था, अन्याय र �वभेद
हटाउन स्थानीय सरकार, गैर सरकार� तथा सामदा ु �यक क्षे�
समेतको सहभा�गतामा सामािजक जागरण र सचेतना अ�भयान
सञ् चालन ग�रनेछ। लै��क उ�रदायी बजेट �णाल�लाई �देश र
स्थानीय तहको बजेट �णाल�मा समेत समावेश ग�रनेछ।
194. बालबा�लकासम्बन्धी रािष् �य रणनी�त तयार गर� कायार्न्वयन
ग�रनेछ। सदाका ला�ग बाल�मको अन्त्य गद� सडक
बालबा�लका म� ु देश बनाइनेछ। बालबा�लकाको खेलकुद,
मनोरञ् जन तथा शार��रक र मान�सक �वकासका ला�ग बाल
उ�ान, पस्तकालय एवम ु ्�वज्ञान तथा ��व�ध सं�हालयको �नमार्ण
ग�रनेछ।
195. मलु कु भरका जे� नाग�रक आ�मको न्यूनतम पूवार्धार र
स�वु धाको मापदण्ड तोक� स्थानीय तहको �त्यक्ष रेखदेखमा
सञ् चालन गन� व्यवस्था �मलाइनेछ। अल्जाइमसर् रोग लगायत
उमेरजन्य रोगबाट �भा�वत ज्ये� नाग�रकको �नःशल्क ु
उपचारको व्यवस्था ग�रनेछ। एकल, शार��रक र मान�सक
रूपमा अश�, प�रत्य�, असहाय र आफ्नो प�रवार वा संरक्षक
नभएका ज्ये� नाग�रकको ला�ग �नःशल्कु औष�ध उपचार र
संरक्षणको व्यवस्था ग�रनेछ।
196. अ�टजम लगायत सबै �कारका अपा�ता भएका व्यि�का ला�ग
सरक्षा, ु हेरचाह, �विश� �कारका स्वास्थ्य सेवा स�वु धा एवम्
पनुस्थार्पनाको ला�ग आवश्यक व्यवस्था �मलाएको छु। अपा�ता
भएका व्यि�को िशक्षा, स्वास्थ्य, मनोरञ् जन, रोजगार� तथा आय
आजर्न कायर्�म सञ् चालन गन� तथा अपा�ता भएका व्यि�ले
�योग गन� सहायक साम�ी उत्पादनका ला�ग अनदान ु �दने
व्यवस्था �मलाएको छु।

50

197. म�हला, बालबा�लका तथा जे� नाग�रक मन्�ालयका ला�ग रु. १
अबर् १४ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
सम्माननीय सभामख ु महोदय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
198. अब म खानेपानी तथा भौ�तक पूवार्धार क्षे�को कायर्�म तथा
�व�नयोजन �स्तत ु गन� अनम�त ु चाहन्छु।
खानेपानी तथा सरसफाई
199. आगामी दई ु वषर् �भ� सबै नाग�रकमा आधारभतू खानेपानी
सेवाको पहँ
च स ु �निश् च ु त गनर् र गणस्तर अ ु �भव��ृ गनर् तीनै
तहबाट �नमार्णाधीन खानेपानी आयोजना सम्पन् न ग�रनेछ।
आगामी वषर् आधारभतूस्तरको खानेपानी स�वधा ु ९४ ��तशत
जनसंख्यामा पर् या ु इनेछ।
200. मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको आधारभतू पूवार्धार �नमार्ण कायर्
चाल आु �थर्क वषर् �भ�ै सम्पन् न गर� आगामी आ�थर्क वषर्को शरु ु
देिख नै काठमाड� उपत्यकामा खानेपानी �वतरण ग�रनेछ। यो
आयोजनाको दो�ो चरणको �नमार्ण कायर् शरु ु गनर् समेत रु. ५
अबर् ४६ करोड �व�नयोजन गरेको छु। काठमाड� उपत्यका
खानेपानी र ढल �नकास व्यवस्थापनका ला�ग रु. ५ अबर् ८९
करोड �व�नयोजन गरेको छु।
201. महाकाल�, कणार्ल�, बबई र कोशी लगायतका नद�मा आधा�रत
थोक पानी �वतरण �णाल� तथा जलाशयय� खान ु ेपानी आयोजना
सञ् चालनको सम्भाव्यता अध्ययन गर� �ाथ�मकताको आधारमा
कायार्न्वयन गन� व्यवस्था �मलाएको छु। सबै �देशका
राजधानीमा खानेपानीको �वतरणलाई व्यविस्थत गनर् खानेपानी

51

आयोजना �नमार्ण तथा सधारका ला ु �ग बजेट व्यवस्था गरेको
छु।
202. आगामी वषर् सक्खा ु �स्त क्षे�मा �नमार्णाधीन जलवायुअनकुू�लत
तथा वहतृ पिम्पङ ् , �लफ्ट तथा सह लगानीका खानेपानी
आयोजना सञ् चालन गनर् रु. ६ अबर् �व�नयोजन गरेको छु।
काठमाड� उपत्यका खानपानी �ल े �मटेडको �ा�व�धक र �व�ीय
अवस्था सदृढ गनर् ु संस्थागत पनस� ु रचना गर� व्यवसा�यक
संस्थाको रूपमा �वकास गनर् रु. १ अबर् ९९ करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
203. साना खानेपानी आयोजना �देश अन्तगर्त सञ् चालन गन� गर�
�व�ीय हस्तान्तरणको व्यवस्था �मलाएको छु। हाल सञ् चा�लत
खानेपानी आयोजना संघ, �देश र स्थानीय तहबाट �नय�मत ममर्त
सम्भार गनर् रु. ३ अबर् ५ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
204. खानेपानीका �ोत तथा जलाधार क्षे�को प�हचान, संरक्षण र
�वकास ग�रनेछ। भ�मू गत खानेपानीको �दगो आपू�तर्का ला�ग
पानीको पनभर् ु रण कायर्लाई जोड �दइनेछ। तराई मधेशका
िजल्लामा �वतरण हनुे खानेपानी आस��नकम� ु बनाइने छ।
205. खला ु �दसा म�ु रा� घोषणा भइसकेको अवस्थामा आधारभत ू
स्तरको सरसफाईलाई �दगो बनाउन स्थानीय तह माफर्त
सरसफाईका कायर्�म अिघ बढाइनेछ। संघ, �देश र स्थानीय
तहको साझेदार�मा फोहोर पानी �शोधन, सावज�न र् क शौचालय
तथा ढल �नमार्ण, फोहोर मैला �शोधनका कायर्�म सञ् चालन
ग�रनेछ।
206. खानेपानी तथा सरसफाई मन्�ालयको ला�ग रु. ४३ अबर् १०
करोड �व�नयोजन गरेको छु।

52

ऊजार् �वकास
207. �व�त उत्पा ु दन तथा आपू�तर् सदृुढ भएसँ

गै दशक� लामो
समयदेिखको ऊजार् संकट समाधान भएको छ। आगामी वषर् सबै
क्षे� र समयको �व�तको ु माग परा ु गद��व�त �नयार्त ु समेत गनर्
सक्ने गर� �व�त ु उत्पादनलाई नद� �णाल�मा आधा�रत, अधर्
जलाशयय� र ु जलाशयय�ु आयोजनाको �म�णको रूपमा
�वकास ग�रनेछ।
208. आगामी वषर् मा�थल्लो तामाकोशी, रसवा ु गढ�, मा�थल्लो सान्जेन,
मध्य भोटेकोशी र �नजी लगानीकतार्बाट �व��र्त साना तथा
मझौला आयोजना सम्पन् न गर� कुल १ हजार ३ सय मेगावाट
�व�त ु रा��य �सारण �णाल�मा थप ग�रनेछ। दधुकोशी
जलाशयय� ु �व�त ु आयोजना चार अन्तरार्��य �व�ीय संस्थाको
स�मि�त �व� लगानी �व�धमा �नमार्ण शरु ग�र ु नेछ। नेपाल
�व�त ु �ा�धकरणले प�हलो पटक संस्थागत जमानीमा यस
आयोजनामा लागतको �निश् चत अंश बा� लगानी प�रचालन
गन�छ।
209. नेपालको पानी जनताको लगानी अ�भयान अन्तगर्त आगामी
आ�थर्क वषर् मा�थल्लो अरुण, �कमाथान्का अरुण, फुकोट कणार्ल�,
तामाकोशी ५, चैनपर स ु ेती, जगदल्ला ु लगायतका जल�व�तु
आयोजनाको �नमार्ण ���या अगा�ड बढाइनेछ। बूढ�गण्डक�,
पि�म सेती, कणार्ल� िचसापानी, नलगाड, उ�रगंगा, आधीखोला ँ र
नौमरुे बहउ�े ु श्यीय आयोजनाको लगानी ढाँचा यक�न गर�
कायार्न्वयन ग�रनेछ।
210. जलाशयय�ु तमोर तथा माडी जल�व�त आ ु योजना सावर्ज�नक
�नजी साझेदार�मा �वस्तत अध्ययन र �डजाइनको कायर् ृ सम्पन् न
ग�रनेछ। पञ् चेश् वर बहउ�ेश्यी ु य आयोजनाको �वकास कायर् अिघ
बढाइनेछ।

53

211. झापाको अनारमनी देिख कञ् चनपरको ु महेन्�नगरसम्म,
लप्सीफेद�-रातामाटे-हेट�डा र लप्सीफेद�-रातामाटे-दमौल�-बटवल ु
तथा ढल्केवर-मजुफ्फरपर ु ४०० के.भी. क्षमताको अन्तरदेशीय
�सारणलाइन �नमार्ण अिघ बढाइनेछ। बटवल- ु गोरखपर, ु लम्क�-
वरेल� र गल्छ�-केरुङ खण्डको �नमार्ण आरम्भ ग�रनेछ। नद�
वे�सनमा आधा�रत उ�र दिक्षण �सारणलाइनको �नमार्ण सम्पन् न
ग�रनेछ। �व�त ु �सारणलाइन तथा सबस्टेशन �नमार्णको ला�ग
रु. ३६ अबर् २ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
212. आगामी २ वषर् �भ� सबै प�रवारमा नवीकरणीय ऊजार्को पहँ
च ु
पर् या ु ई उज्यालो नेपालको अ�भयान सम्पन् न ग�रनछ। े �देश नं
२, वाग्मती �देश, गण्डक� �देश र �देश नं ५ का सबै घरमा
आगामी वषर् तथा �देश नं १, कणार्ल� �देश र सदुूर पि�म
�देशमा आगामी दई व ु षर् �भ� आध�नक ु ऊजार्को पहँ
चु
पर् या ु इनेछ। ग�रब र �वपन् न प�रवारलाई �व�त ु जडान गदार्
�नःशल्क क ु नेक्सन स�वु धा �दने व्यवस्था �मलाइनेछ। �ामीण
�व�ती ु करणको ला�ग रु. ४ अबर् �व�नयोजन गरेको छु।
213. रा��य ��ड �णाल� नपगुेका �हमाल� तथा उच्च पहाडी क्षे�का
९७ स्थानीय तहमा २०० वटा सौयर् �मनी ��ड सञ् चालन गर�
�व�ती ु करण ग�रनेछ। स्वच्छ ऊजार् कायर्�म सञ् चालन गर�
तराई मधेशका िजल्लामा थप ५० हजार बायो ग्याँस प्लान्ट
जडान गर� नवीकरणीय ऊजार्को पहँ

च ु पर् या ु इनेछ। �ामीण
सामदा�य ु क �व�तीकरणलाई �ोत्सा ु �हत ग�रनेछ। �नजी क्षे�लाई
फोहोर मैला �शोधनमा आधा�रत ऊजार् लगायतका अन्य
वैकिल्पक ऊजार् उत्पादन गनर् उत्��रे त ग�रनेछ। वैकिल्पक
ऊजार् कायर्�मको ला�ग रु. ४ अबर् १३ करोड �व�नयोजन गरेको
छु।

54

214. नेपाल �व�त �ा ु �धकरणको संस्थागत पनुस�रचना गर� उत्पादन,
�सारण र �वतरणको कायर् छु�ाछु�ै संयन्�बाट गन� व्यवस्था
�मलाइनेछ। काठमाण्डौमा शरु ु ग�रएको �बजल� ु को तार भ�मू गत
गन�कामलाई �नरन्तरता �दई आगामी वषर् भ�पर, ल ु �लतपर र ु
िचतवन िजल्ला लगायत ठूला शहरमा �वस्तार ग�रनेछ।
215. �व�त �वका ु सको अनम�त ु �लई लामो समयसम्म आयोजना
�वकास कायर् शरु न ु गन�आयोजनाको इजाजतप� र� ग�रनेछ।
��तस्पधार्त्मक �व�धबाट �व�त ख�र ु द सम्झौता गन� व्यवस्था
�मलाइनेछ।
216. �व�त उपभोग ु व�� गनर् ृ �ोत्साहन ग�रनेछ। �व�तीय ु चल्हो ु
लगायत �व�तुबाट चल्ने घरायसी सामानको �योग, �व�तबा ु ट
सञ् चालन हनुे यातायातका साधन, �व�त खप ु त गन� उ�ोग र
�व�त ु बचत हनुे समयमा ब�ढ ऊजार् खपत गन�उ�ोगलाई थप
सह�लु यत �दान ग�रनेछ।
आवास, भवन र शहर� पूवार्धार
217. बढ्दो शहर�करणबाट �सिजर्त चनौ ु तीको सामाना गनर् रा��य
शहर� �वकास रणनी�त र एक�कृत शहर� पवार् ू धार �वकास
गरुयो ु जनाको कायार्न्वयन गद� आधारभत प ू ूवार्धार स�हतको
सरुिक्षत र �दगो शहर �नमार्ण कायर् अिघ बढाइनेछ।
218. नवलपरासी पूवर् र रुकुम पूवर् िजल्ला सदरमकामको ु पूवार्धार
�नमार्ण अगा�ड बढाउन तथा मध्यपहाडी लोकमागर्ले जोड्ने10
स्थान लगायत अन्य सम्भाव्य स्थानमा उपय�ु ताको आधारमा
स�वधा ु य�ु नयाँ शहरको �वकास गनर् रु. २ अबर् �व�नयोजन
गरेको छु। शहर� को�रडोर आयोजना अन्तगर्त हालसम्म शरुु
ग�रएका क्षे�हरूको �वस्तत ृ सम्भाव्यता अध्ययन सम्पन् न गर�
मेघा �सट� �नमार्ण आरम्भ ग�रनेछ। सावर्ज�नक-�नजी

55

साझेदार�मा काठमाड� उपत्यका�भ� चार वटा उपशहर �वकास
कायर् शरुु ग�रनेछ।
219. नाग�रकको सरिक्षु त आवासको हक स�नु िश् चत गनर् ३ वषर् �भ�
सबै खर र फुसका छाना भएका घर ��तस्थापन गन� गर�
आगामी वषर् थप १ लाख सरुिक्षत आवास �नमार्ण गनर्का ला�ग
रु. ३ अबर् ५० करोड �व�नयोजन गरेको छु। �देश माफर्त
सञ् चा�लत जनता आवास कायर्�मलाई �नरन्तरता �दएको छु।
जोिखमय� बस्ती ु मा रहेका प�रवारलाई सरुिक्षत स्थानमा
आवासको व्यवस्था �मलाउने कायर्�मलाई �नरन्तरता �दएको
छु। सख� ु त, ब�दर्या, दाङ लगायत तराई-मधेश तथा पहाडी
िजल्लाका बाढ�, प�हरोमा पर� घरबार गमा ु एका प�रवारको ला�ग
सरिक्षत आ ु वास कायर्�म सञ् चालन गनर् आवश्यक बजेट
व्यवस्था गरेको छु।
220. शहर� पूवार्धारको एक�कृत �वकास गनर् सञ् चा�लत सघन शहर�
�वकास कायर्�ममा रु. ९ अबर् ६० करोड �व�नयोजन गरेको
छु।
221. �नमार्णाधीन संघीय संसद भवन �नमार्णको कायर्लाई �नरन्तरता
�दन तथा सबै �देश राजधानीमा व्यविस्थत पूवार्धार �वकास गन�
�ममा आगामी वषर् सदुूर पि�म �देश राजधानीको पूवार्धार
�वकासको काम शरु ु गनर् र अन्य �देशमा गरुुयोजना तयार गर�
पूवार्धार कायर् अिघ बढाउन आवश्यक बजेट छुट् याएको छु।
222. आगामी वषर् ल�लतपरुको गोदावर�मा �नमार्णाधीन ३ हजार व्यि�
क्षमताको सभाहल �नमार्ण सम्पन् न ग�रनेछ। सम्भाव्यताको
आधारमा भ�परमा ु ५ हजार क्षमताको आध�नक ु सभाहल
�नमार्णको �ारिम्भक कायर् शरु ु ग�रनेछ। बटवु लमा �नमार्णाधीन
अन्तरार्��य सम्मेलन केन्� र अन्तरार्��य �दशर्नी केन्� र
िचतवनको �स�टहल �नमार्णलाई �नरन्तरता �दइनेछ।

56

महेन्�नारायण �न�ध �म�थला सांस्कृ�तक केन्�को �नमार्ण सम्पन् न
ग�रनेछ। �नमार्ण सम्पन् न भएका सम्मेलन केन्� सावर्ज�नक-�नजी
साझेदार�मा सञ् चालन गन�व्यवस्था �मलाइनेछ।
223. आगामी आ�थर्क वषर् सबै �देशका २९ शहरमा शहर� पूवार्धार
�वकास र ४ स्थानीय तहमा क्षमता �वकास कायर्�म सञ् चालन
गनर् रु. १ अबर् ८० करोड �व�नयोजन गरेको छु। नगर �वकास
कोषलाई शहर� पूवार्धार �वकास �नगमको रूपमा पनस� ु रचना गर�
शहर� पूवार्धार �नमार्णका ला�ग आवश्यक पन� पूजी प ँ �रचालन
गन� संस्थाको रूपमा �वकास गन� �बन्ध �मलाएको छु।
224. सरकार� भवनको �डजाइन, क्षे�फल तथा लागत सम्बन्धी
मापदण्ड तयार गनर्, ठूला र ज�टल पूवार्धार आयोजनाको
�ा�व�धक उपय�ु ता पनरा ु वलोकन गन� तथा भवन सं�हता र
भवन �नमार्ण मापदण्ड कायार्न्वयनको �भावकार� �नयमन गन�
व्यवस्था �मलाएको छु।
225. शहर� �वकास मन्�ालयको कायर्�म सञ् चालन गनर् रु. ३७ अबर्
८० करोड �व�नयोजन गरेको छु।
सडक पूवार्धार
226. �वकासको पूवार्धारको रूपमा रहेको सडक सञ् जाललाई �वस्तार
गर� सहज आवागमन, आन्त�रक आ�थर्क ग�त�व�ध �वस्तार,
क्षे�ीय तथा अन्तरार्��य व्यापार सहजीकरण गनर् स�वधा ु य�ु र
सरिक्षत सडक ु पूवार्धार �नमार्णमा जोड �दइनेछ। रा��य तथा
अन्तरार्��य आब�ता बढाउन हरेक �देशमा कम्तीमा दई ु रा��य
राजमागर् पग्नु े गर� सडक �नमार्ण अिघ बढाइनेछ। रणनी�तक
महत्वका �नमार्णा�धन सडक �छटो सम्पन् न गन� गर� �नमार्ण
कायर्लाई ती�ता �दइनेछ।

57

227. पूवर्-पिश् चम राजमागर्लाई आगामी ३ वषर् �भ� ए�सयाल� राजमागर्
मापदण्ड अनरूपको ु डे�डकेटेड चार लेनको सरिक्षु त �त ु सडकको
रूपमा स्तरोन् न�त गन�गर� आगामी आ�थर्क वषर्मा �नमार्ण कायर्
अिघ बढाइनेछ। पूवर्-पिश् चम राजमागर् �वस्तारका ला�ग रु. १२
अबर्२१ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
228. मध्यपहाडी क्षे�को जनजीवन र आ�थर्क ग�त�व�धमा उल्लेखनीय
प�रवतर्न ल्याएको �नमार्णाधीन पष्पला ु ल राजमागर्को बाँक� �नमार्ण
कायर् आगामी तीन वषर्मा सम्पन् न गन� गर� रु. ८ अबर् २७
करोड �व�नयोजन गरेको छु।
229. लामो समय देिख अधरो ु रहेको तराइका िजल्ला जोड्ने हला ु क�
राजमागर् आगामी तीन वषर् �भ� �नमार्ण सम्पन् न गन�गर� आगामी
वषर्को ला�ग रु. ७ अबर् १ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
�नमार्णा�धन मदन भण्डार� राजमागर् आगामी पाँच वषर् �भ�
सम्पन् न गन� गर� रु. ३ अबर् ७ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
230. उ�र� र दिक्षणी सीमा जोड्ने सडकको रणनी�तक महत्वलाई
दृ��गत गर� �मशः डे�डकेटेड डवल लेनमा �नमार्ण र स्तरोन् न�त
ग�रनेछ। मेची, तमोर, कोशी, तामाकोशी, ��शूल�, काल�गण्डक�,
भेर�, कणार्ल� र महाकाल� को�रडोर आयोजना तथा राजमागर्को
�नमार्ण एवम् स्तरो��तको कामलाई �नरन्तरता �दन रु. ७ अबर्
१६ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
231. �व.�प. राजमागर्, �मच�या-कटार�-घम� ु -सल्लेर� सडक, रा�ी
राजमागर्, कणार्ल� राजमागर्को सख� ु त-जम्ला खण्ड ु , सख� ु त-दैलेख,
नाग्मा-गमगढ�-नाक्चेनाग्ला, घोराह�-थवाङ-म�सको ु ट शह�द मागर्
र डु�-ेबेसीशहर-चामे सडक सधार तथा ु स्तरोन् न�तका ला�ग
आवश्यक रकम �व�नयोजन गरेको छु। पोखरा-�रडी, मालढु�ा-
वेनी, ख�टया ु -�दपायल-चैनपर-ु उरै र गमगढ�-रारा सडकको
�नमार्ण कायर् अगा�ड बढाउन बजेट व्यवस्था गरेको छु।

58

232. आगामी आ�थर्क वषर् नेपालका सबै िजल्ला सदरमका ु म सडक
स�ालमा जोड्न कणार्ल� को�रडोरको �नमार्ण कायर्लाई ती�ता
�दई हम्ला ु सदरमकाम ु सम्म सडक पर् या ु उन तथा सबै �देशको
राजधानी जोड्ने सडकलाई सम्भाव्यताको आधारमा चौडा बनाउने
कायर्�म अन्तगर्त मिग्लु न-पोखरा, कोहलपर-ु सख� ु त र �स�ाथर्
राजमागर्लाई स्तरोन् न�त गनर् रु. ५ अबर् ५७ करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
233. �त्येक �नवार्चन क्षे�का एक भन्दा बढ� स्थानीय तह जोड्ने
�नवार्चन क्षे� रणनी�तक सडक कायर्�म कायार्न्वयन गनर् रु. ३
अबर् ३० करोड �व�नयोजन गरेको छु।
234. तराई मधेश सम��ृ सँ

ग जो�डएको सडक पवार् ू धार �वशेष
कायर्�मका ला�ग रु. २ अबर् २६ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
धा�मर्क र पयर्टक�य दृ��ले मह�वपूणर् ठाउँ

हरू देवघाट, चतरा र
रामायण स�कर्ट अन्तगर्त �नमार्णाधीन सडकलाई �नरन्तरता
�दएको छु।
235. काठमाड�-�नजगढ �तमागर्

ु आगामी तीन वषर्�भ� सम्पन् न गन�
गर� �नमार्ण कायर् अिघ बढाउन रु. ८ अबर् ९३ करोड
�व�नयोजन गरेको छु। दिक्षण सीमाका �मख व्या ु पा�रक
नाकाहरू र पूवर्-पिश् चम राजमागर् जोड्ने सडकलाई औ�ो�गक
को�रडोर तथा व्यापा�रक मागर्को रूपमा स्तरोन् न�त गनर् रु. १
अबर् ९६ करोड �व�नयोजन गरेको छु। सूयर् �वनायक-ध�लु खेल
खण्डको स्तरोन् न�त गनर् र कािन्त राजपथ �नमार्णको काम पूरा
गनर् रु. १ अबर् २० करोड बजेट व्यवस्था गरेको छु।
236. काठमाड� च�पथ सडक �वस्तार दो�ो चरणको काम सरुु गनर्,
कोटे�र-कलंक� खण्डको तीन स्थानमा नेपालमै प�हलो पटक
फ्लाई ओभर �नमार्ण गनर् र काठमाड� उपत्यका लगायत अन्य

59

ठूला शहरमा शहर� सडक �वस्तार गनर् बजेट व्यवस्था गरेको
छु।
237. नौ�बसे सडक खण्डको नागढंगा ु मा सरु� ु मागर् �नमार्ण अिघ
बढाइनेछ। �स�ाथर् राजमागर्को बटवल- ु पाल्पा सडकको �स�बाबा
खण्डमा सरुङ मा ु गर् �नमार्ण शरु ु ग�रनेछ। खक� ु ट-िचयाबार�,
�व.�प.नगर-ख�टु या-�दपायल, गणेशमान �संह मागर्को थानकोट-
िचत्लाङ खण्ड र लामावगर-लाप्चे सडक खण्ड, �देश
सरकारसँ
गको सहकायर्मा कुलेखानी-�भमफेद� सडक खण्डमा
सरुङ ु मागर् �नमार्णको �वस्तत ृ सम्भाव्यता अध्ययन सम्पन् न गर�
�नमार्ण कायर् अगा�ड बढाइनेछ। काठमाड�-नवाकोट ु -रसवा ु
सडकको टोखा-छहरे खण्ड र वे�ावती-स्या�ुवेसी खण्डमा सरु� ु
�नमार्णको ला�ग सम्भाव्यता अध्ययन परा गर� ु �नमार्णको कायर्
�ारम्भ ग�रनेछ। सरुङु मागर् आयोजनाको ला�ग रु. ६ अबर् ४२
करोड �व�नयोजन गरेको छु।
238. काठमाड�को �तनकुने-कोटे�र-जडीबट� ु खण्डमा संभाव्यता
अध्ययन परा ु गर� फ्लाई ओभर तथा सरु�ु मागर् �नमार्ण �ारम्भ
गनर् तथा नयाँ बाने�रमा अन्डरपास र ��परुे�र देिख
माइतीघरसम्म सवार� सहज गनर् उपय� ु �वकल्प प�हचान गर�
�नमार्ण कायर् शरु गनर् बज ु ेट व्यवस्था गरेको छु।
239. �नमार्ण सम्पन् न भई सञ् चालनमा रहेका सडक सम्पि�को
आवश्यक ममर्त सम्भार तथा स्तरोन् न�त गर� सडक यातायातलाई
आरामदायी र सरिक्षु त बनाउन सडक बोडर् माफर् त कायार्न्वयन
हनुे समेत गर� रु. १६ अबर् ३० करोड �व�नयोजन गरेको छु।
थप सडकमा ममर्त सम्भार शल्क ु लगाई संक�लत रकमबाट
समयमा नैसडक ममर्त हनुे व्यवस्था �मलाएको छु।
240. महाकाल� नद�मा चार लेनको मोटरेबल पल �नमार् ु ण सम्पन् न गनर्
रु. ८८ करोड �व�नयोजन गरेको छु। पयर्टक�य दृ��लेसम्भाव्य

60

स्थल, महत्वपूणर् स्थानहरू आसपास राजमागर्मा १० वटा �वशेष
�कारका पल ु स�हत थप २५० पलु �नमार्ण शरु ु गनर्,
�नमार्णा�धन ३०० पलहरू ु सम्पन् न गनर् र १ हजार ३ सय
स्थानीय पल �नमार् ु ण गनर् रु. १० अबर् ९१ करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
रेल, सडक तथा जल यातायात
241. स्थल यातायातको भरपद� र सस्तो साधनको रूपमा रेल्वे सेवा
सञ् चालन गनर् पूवर्-पिश् चम �व�तीय र ु ेलमागर्को बाँक� खण्डको
सम्भाव्यता अध्ययन सम्पन् न गर� काकड�भ�ा-इनरुवा खण्डको
�नमार्ण आरम्भ गनर्, रसवा ु गढ�-काठमाड� र वीरगञ् ज-काठमाड�
रेलमागर्को �वस्तत ृ सम्भाव्यता अध्ययन कायर् सम्पन् न गनर्,
दिक्षणी सीमा नाकाबाट पूवर्-पिश् चम �व�ती ु य रेलमागर्को इटहर�,
�नजगढ, बटवल ु र कोहलपर ु जोड्ने रेलवेलाइनको �नमार्ण गनर्,
जयनगर-जनकपरु-�बजलपरा ु खण्डमा रेल सेवा सञ् चालन गनर् र
ब�दर्बास-�नजगढ खण्डको �नमार्ण कायर् सम्पन् न गनर् रु. ८ अबर्
६६ करोड �व�नयोजन गरेको छु।
242. शहर� क्षे�को �ा�फक चापलाई व्यवस्थापन गनर् र या�ला ु ई
सरिक्षु त एवं स�वधा ु य� स ु ेवा �दान गनर् ठूला क्षमताका �व�तीय ु
सावर्ज�नक सवार� साधन सञ् चालनलाई �ोत्सा�हत ग�रनेछ।
�व�तीय ु सवार� साधन चािजर्ङ स्टेसन स्थापना ग�रनेछ।
सावर्ज�नक यातायातलाई व्यविस्थत रूपमा सञ् चालन गनर्
सावर्ज�नक यातायात �ा�धकरण स्थापना ग�रनेछ।
243. �व�ती ु य माध्यमबाट सवार� चालक अनम�त ु प� जार� गन�
व्यवस्था �मलाइनेछ। आध�नक ��व�धको ु �योग गर� सवार�
साधन अविस्थ�त अनगमन ग�रन ु ेछ। सवार� साधनको दतार्
�णाल�लाई अन्तरार्��य स्तरको बनाउन इम्बोइष्ड नम्बर प्लेट
�वतरण ग�रनेछ।

61

244. कोरोना सं�मण जोिखमको कारण आवागमन �भा�वत हँ
दा ु
यातायात व्यवसायलाई परेको असर न्यू�नकरण गर� पन: ु
सञ् चालन गनर् ब�क कजार्मा सह�लयत ु , कर छुट र रुट इजाजत
दस्तर छु ुट �दने व्यवस्था �मलाएको छु।
245. आन्त�रक जल यातायात पूवार्धार �वकास गनर् कोशीको चतरा
देिख तिम्ल�टार ु , नारायणीको ��वेणी देिख देवघाट हँ

दै राम्द� ु र
कणार्ल�को ख�ौला देिख िखमडीसम्म जल यातायात सञ् चालनको
सम्भाव्यता अध्ययन कायर् सम्पन् न ग�रनेछ। नेपालको आफ्नै
ध्वजावाहक पानीजहाज भारतको आन्त�रक जलमागर्बाट
सम�सम्म ु जानसक् ने गर� सञ् चालन गनर् पूवार्धार �नमार्ण तथा
कानूनी व्यवस्था ग�रनेछ।
246. भौ�तक पूवार्धार तथा यातायात मन्�ालयको कायर्�म
सञ् चालनका ला�ग रु. १ खवर् ३८ अबर् ८० करोड �व�नयोजन
गरेको छु।
हवाई पूवार्धार तथा नाग�रक उ�यन
247. सरिक्षु त, �नय�मत, �व�सनीय र सलभ हवाई स ु ेवाका ला�ग
गणस्त ु र�य हवाई पूवार्धार �नमार्णलाई मैले �ाथ�मकता �दएको
छु। अन्तर �देश हवाई सम्पकर् �वस्तार गनर् र अन्तरार्��य हवाई
सेवा बढाउन बजेट छुट् याएको छु।
248. गौतमब� अन्त ु रार्��य �वमानस्थल सञ् चालनमा ल्याउन तथा दो�ो
ट�मर्नल भवन लगायतका थप पूवार्धार �नमार्ण गनर्, ��भवुन
�वमानस्थलको स्तरोन् न�त गनर् तथा अन्तरार्��य ट�मर्नल भवनको
स्तरोन् न�त र पोखरा �वमानस्थलको काम सम्पन् न गनर् आवश्यक
रकम व्यवस्था गरेको छु। �नजगढ अन्तरार्��य �वमानस्थलको
हवाई क्षे� �भ�को वस्ती स्थानान्तरण गनर् र प�रपथ �नमार्ण गनर्
आवश्यक बजेट व्यवस्था गरेको छु। अन्तरार्��य �वमानस्थल
�नमार्णको ला�ग रु. १९ अबर् ४२ करोड �व�नयोजन गरेको छु।

62

249. अन्तर �देश हवाई सम्पकर् �वस्तार गनर् सख� ु त र भरतपर ु
�वमानस्थललाई �ादेिशक �वमानस्थलको रूपमा स्तरोन् न�त गनर्,
�वराटनगर र नेपालगञ् जमा नयाँ ट�मर्नल भवन �नमार्ण शरु ु गनर्
तथा दाङको नारायणपर र त ु े�थमको ु चहानु डाँडा लगायतका
आन्त�रक �वमानस्थलको �नमार्ण कायर् अिघ बढाउन आवश्यक
रकम �व�नयोजन गरेको छु। चन्�गढ�, धनगढ� र जनकपर ु
लगायतका �वमानस्थलको सधा ु र तथा स्तरोन् न�त गनर् र �ंक
रुटका �वमानस्थलको स्तरोन् न�त एवम्�वस्तार गर� रा��काल�न
उडान सञ् चालनयोग्य बनाउन बजेट व्यवस्था गरेको छु।
250. हवाइ क्षे�मा रा��य आवश्यकताको प�रपू�तर्, �व�व्यापी नव�वतर्न
र ��व�धको �वकासलाई सम्बोधन गन� र हवाई सरुक्षा स�निश् च ु त
गन�गर� हवाई नी�त तजमा ग र्ु �रनेछ। �नजी लगानी �व�र्न गन�
गर� गैर सै�नक हवाई उ�यन ऐनमा समसाम�यक संशोधन
ग�रनेछ। नाग�रक उ�यन �ा�धकरणको पनस� ु रचना गर�
�नयामक र सेवा �दायकको छु�ा छु�ै संस्थागत व्यवस्था
ग�रनेछ।
स्थानीय पूवार्धार
251. �देश र स्थानीय तहबीचको अन्तरआव�ता सदृढ गनर् ु सबै
स्थानीय तहका केन्�लाई �मशः कालोप�े सडक�ारा �देश
राजधानीसँ
ग जोड्ने गर� आगामी वषर् सडक �नमार्ण शरु ु
ग�रनेछ। �देश तथा स्थानीय तहको सह-लगानीमा आयोजना
शरु ग ु नर् रु. ५ अबर् �व�नयोजन गरेको छु।
252. सबै स्थानीय तह तथा ��त�न�धसभा �नवार्चन क्षे�मा साधन
�ोतको �वतरण सम-न्या�यक तल्याउन एक �नवार्च ु न क्षे� एक
रणनी�तक सडक, �त्येक �नवार्चन क्षे�मा �व�त, क ु ृ�ष, �सँ
चाइ र
नद� �नयन्�ण लगायतका पूवार्धार �वकास कायर्�ममा बजेट
�व�नयोजन गन� व्यवस्था �मलाई सबै �नवार्चन क्षे�मा स्वास्थ्य

63

तथा पूवार्धार �वकासका बाँक� कायर् सम्पन् न गनर् स्थानीय
पूवार्धार �वकास साझेदार� कायर्�म अन्तगर्त रु. ६ अबर् ६०
करोड �व�नयोजन गरेको छु।
253. सबै स्थानीय तहको �शासक�य भवन �नमार्ण गन� कायर्�मलाई
�नरन्तरता �दएको छु। मानव �वकास सूचका�मा पछा�ड परेका
सीमा क्षे�का िजल्लाको आ�थर्क सामािजक �वकास एवम प् ूवार्धार
�नमार्ण गनर् तराई मधेश सम��ृ कायर्�ममा रु. १ अबर् ५०
करोड �व�नयोजन गरेको छु।
254. �हमाल� तथा उच्च पहाडी िजल्लामा उ�र� क्षे� पूवार्धार �वकास
तथा जीवनस्तर सधा ु र कायर्�मलाई �वस्तार गर� कायार्न्वयन
गनर् रु. २ अबर् �व�नयोजन गरेको छु।
255. सबै �कारका अस्थायी साँघलाई ु झोल�ेु पल त ु था अन्य सरिक्षु त
संरचनाबाट ��तस्थापन गनर् र आवागमन सहज तल्या ु उन २
हजार २ सय �नमार्णा�धन झोल�ेु पलु का ला�ग रु. ५ अबर् २
करोड �व�नयोजन गरेको छु।
256. �देश तथा स्थानीय तह शासक�य सहयोग कायर्�म सञ् चालन
गर� स्थानीय नेतत्वृ �वकास, संस्थागत क्षमता सदृढ�करण ु र
�णाल� सधार ु का ला�ग रु. ३ अबर् २० करोड �व�नयोजन गरेको
छु।
भकम्प प�छको ू पन�नर् ु मार्ण
257. �नमार्णाधीन धरहरा, रानी पोखर� र �संहदरवारको मूल भवन
लगायत भकम्प प�छको ू पन�नर् ु मार्णको काम आगामी आ�थर्क वषर्
�भ� सम्पन् न ग�रनेछ। �नजी आवास, परा ुताित्वक सम्पदा,
�व�ालय भवन, स्वास्थ्य संस्था र सरकार� भवन तथा क्ष�त�स्त
अन्य संरचनाको पन�नर् ु मार्णको ला�ग रू. ५५ अबर् �व�नयोजन
गरेको छु।

64

258. �व�ालय भवन पनु�नर्मार्णको बाँक� कायर् सम्पन् न गनर् सम्बिन्धत
स्थानीय तहसँ

गको साझेदार�मा स्थानीय आवश्यकता अनसा ु र
�डजाइन गर� �व�ालय व्यवस्थापन स�म�तबाट �नमार्ण ग�रनेछ।
सम्माननीय सभामख म ु होदय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
259. अब म सञ् चार, सावर्ज�नक सेवा र सशास ु न सम्बन्धी कायर्�म
तथा �व�नयोजन �स्तत ु गन� अनम�त ु चाहन्छु।
सञ् चार तथा सूचना ��व�ध
260. �डिजटल नेपाल �ेमवकर्को कायार्न्वयन गर� �डिजटल ��व�धको
माध्यमबाट �व� अथर्तन् �मा आब� हँ

दैु त्यसबाट �सजर्ना हनुे
आ�थर्क अवसरको उपयोग ग�रनेछ। सूचना ��व�ध, दूरसञ् चार र
�व�मान �ोडव्याण्ड नी�त प�रमाजर्न गद� फाइबर टु होम
��व�धबाट स्तर�य र भरपद� �ोडव्याण्ड इन्टरनेट सेवा २ वषर्
�भ� सबै स्थानमा पर् या ु इनेछ। आगामी वषर् फोर जी सेवा
देशव्यापी �वस्तार ग�रनेछ।
261. ज्ञानमा आधा�रत अथर्तन्� �वकासको ला�ग सूचना ��व�धमा
आधा�रत उ�ोग व्यवसायको �व�र्न ल�लतपरको ु खमलटा ु रमा
रा��य ज्ञान पाकर् स्थापनाको कायर् अगा�ड बढाइनेछ। सबै
�देशमा सञ् चार �ाम स्थापना गन� कायर्लाई �नरन्तरता �दइनेछ।
नेपाल टे�ल�भजनको क्षमता �वकास गद� अन्तरार्��य स्तरमा
�सारण ग�रनेछ।
262. प�का�रता क्षे�को व्यावसा�यकता अ�भव��ृ गनर् क्षमता
�वकासका कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ। प�कार दघर्टना बी ु मा
र प�कार वि�ृ कोषलाई सञ् चारकम�को �हतका कायर्मा उपयोग
ग�रनेछ। सूचना ��व�धमा आधा�रत सञ् चार माध्यमलाई �व�र्न

65

गनर् सावर्ज�नक सरोकार र लोककल्याणकार� �वज्ञापन
अनलाइनबाट समेत �सारण गन� व्यवस्था �मलाइनेछ।
263. सावर्ज�नक सेवा �वाहमा सूचना ��व�धको �योग बढाइनेछ।
साइवर सरक्षा जोिखमको ु प�हचान, असर न्यूनीकरण र
आकिस्मक साइवर सरक्षा ु छ�रतो र भरपद� बनाउन साइवर
फोरोिन्सक ल्यावको स्तरोन् न�त ग�रनेछ। छु�ै साइवर सरुक्षा
केन्� स्थापनाको ला�ग सम्भाव्यता अध्ययन ग�रनेछ।
264. सरक्षु ण म�ुण स्थापनाको ला�ग पूवार्धार तथा उपकरणको
व्यवस्था ग�रनेछ। व्यवसा�यक सम्भाव्यताको आधारमा नेपालको
आफ्नै स्याटलाइट सञ् चालन गन� व्यवस्था �मलाइनेछ।
265. छाया�नको ला�ग नेपाल कायर्�म कायार्न्वयन ग�रनेछ। �देश
सरकारको समन्वयमा रा�, रा��यता, रा��य एकता र भाषा
संस्कृ�तको संरक्षण र सम्व�र्न गन� गर� चलिच� �नमार्ण गन�
कायर्लाई �ोत्साहन ग�रनेछ। �त्येक �देशमा �फल्म
छायाँकनस्थल �नमार्ण गनर्, चलिच� कलाकार संघको भवन
�नमार्ण गनर् तथा नेपाल� चलिच�को सरुिक्षत भण्डारणका ला�ग
चलिच� �वकास बोडर्लाई आवश्यक बजेट �व�नयोजन गरेको
छु।
266. जातीय एवम सामा ् िजक सद् भाव अ�भव�� तथा स्थानीय भाषा र ृ
संस्कृ�तको संव�र्नमा योगदान पर् याइरह ु ेका स्थानीय �सारण
माध्यमलाई राज्यको तफर् बाट आवश्यक सहयोग ग�रनेछ। चालु
आ�थर्क वषर्मा नवीकरण गनर् छुट भएका सामदा�यक ु , �नजी तथा
सहकार� क्षे�बाट सञ् चा�लत �सारण संस्थाले २०७७ पौष
म�हनासम्म इजाजत नवीकरण गदार् लाग्नेथप शल्कु र ज�रवाना
छुट �दने व्यवस्था �मलाएको छु।

66

267. हला ु क �णाल�को पनुस�रचना ग�रनेछ। हला ु क सेवालाई
आध�नु क र ��व�धय� ब ु नाउँ

दै सम्भाव्यताको आधारमा सेवाको

क्षे� �वस्तार ग�रनेछ।
कानून तथा न्याय
268. न्याय �शासनलाई सरल र �मतव्ययी बनाउँ

दैन्यायमा सबैको पहँ
च ु
स�नु िश् चत ग�रनेछ। मलु कको ु �वकास र सम��का ृ ला�ग
आवश्यक पन� कानून तजर्मा ु तथा सधा ु र गद� ल�गनेछ।
न्यायपा�लका र महान्याया�धव�ा कायार्लयको आव�धक
रणनी�तक योजना कायार्न्वयनलाई �नरन्तरता �दइनछ।े
269. सबै तहका अदालत र न्या�यक अनसन्धा ु न तथा तह�ककातमा
सहयोग पर् या ु उन सबै �देशमा �व�ध �वज्ञान �योगशाला �वस्तार
गनर् तथा सं�मणका�लन न्याय सम्बन्धी बाँक� काम सम्पन् न गनर्
बजेट छुट् याएको छु।
270. �हंसा पी�डत म�हला, एकल म�हला, अपा�ता भएका व्यि�, द�लत,
बालबा�लका र ज्ये� नाग�रकको न्यायमा पहँ

च प ु र् या ु उन

�नःशल्क ु कानूनी सहायता उपलब्ध गराइनेछ।
रा��य सरक्षा ु
271. रा��य सरुक्षा �णाल�लाई सदृढ ु बनाइनेछ। अन्तरार्िष् �य सीमाको
सरुक्षा र संरक्षण ग�रनेछ। �वपद् व्यवस्थापन र नाग�रकको
जीवनको सरुक्षालाई उच्च �ाथ�मकता �दई रा��य सरुक्षा नी�तको
�भावकार� कायार्न्वयन ग�रनेछ।
272. सीमा सरक्षा ु गनर्, सीमा क्षे�मा हनुे अपरा�धक ग�त�व�ध रोक्न र
तस्कर� �नयन्�ण गनर् सश� �हर� बलका थप ३९ बोडर्र आउट
पो� स्थापना गनर् र अध्यागमन �णाल�मा सूचना ��व�धको �योग
गनर्आवश्यक बजेट व्यवस्था गरेको छु।

67

273. नेपाल �हर�को दक्षता अ�भव��ृ गर� तथ्य र वैज्ञा�नक �माणमा
आधा�रत अपराध अनसन्धा ु न र अ�भयोजन �णाल� स�निश् च ु त
ग�रनेछ। रा��य अनसन्धा ु न �वभागको क्षमता �वकास गर�
��व�धको �योग माफर्त व्यावसा�यक इन्टे�लजेन्स र अनसन्धा ु नमा
जोड �दइनेछ।
274. सबै सरक्षा ु �नकायलाई �ोत साधन ��व�धको माध्यमबाट दक्ष,
व्यवसा�यक र उच्च मनोवलय� ब ु नाइनेछ। नेपाल� सेनालाई
ब�रबाट ब्यारेकमा स्थानान्तरण गनर् थप आवास भवन �नमार्ण
सम्पन् न ग�रनेछ। नपाल� े सेनाको क्षे�ीय एयर वशको े स्थापना
तथा स्तरोन् न�त गन� कायर् अिघ बढाइनेछ। रा��य सरक्षा ु एवं
��तरक्षा सम्बन्धी �वषयमा अध्ययन अनसन्धा ु न गनर् रा��य
��तरक्षा �व��व�ालय स्थापनाका ला�ग आवश्यक रकम
�व�नयोजन गरेको छु।
275. आगामी तीन वषर्�भ�का सबै स्थानीय तहबाट अनलाइन
�णाल�माफर्त व्यि�गत घटना दतार् गन� व्यवस्था �मलाइनेछ।
सबै नेपाल�को बायोमे��क प�हचान र पथकृ नम्बर स�हतको
रािष् �य प�रचयप� �वतरण गनर् आगामी आ�थर्क वषर् थप १
करोड नाग�रकको �ववरण �व�ती ु य �णाल�मा अ�ाव�धक
ग�रनेछ।
276. कारागारको भौ�तक पूवार्धारको �नमार्ण र सधा ु र कायर् अिघ
बढाइनेछ। नवाकोट ु र बाँकेमा �नमार्णा�धन कारागार �नमार्णको
कायर् आगामी आ�थर्क वषर् सम्पन् न ग�रनेछ। कैद� बन्द�ले
कारागारमा उत्पादन गरेको साम�ीको बजार पहँ

चु उपलब्ध

गराइनेछ।
277. लागू औषध उत्पादन, ओसारपसार, बेच-�बखन, दव्यर् ु सन र
बालबा�लकालाई कुलतमा फसाउनेकायर् गन�लाई कडा कारबाह�

68
ग�रनेछ। सामदा�यक संघ सं ु स्थासँ

गको समन्वय र सहकायर्मा

सचेतना कायर्�म सञ् चालन ग�रनेछ।
�वपद् व्यवस्थापन
278. �वपद् जोिखम न्यूनीकरण र व्यवस्थापनमा संलग्न हनुे रा��य
�वपद् व्यवस्थापन �ा�धकरण लगायत अन्य �नकायको संस्थागत
सदृढ� ु करण ग�रनेछ। �वपद्को पूवर् तयार�, खोज, उ�ार, राहत र
पनस्थार्पना ु सम्बन्धी कायर्मा संघ, �देश र स्थानीय तह बीच
समन्वय र सहकायर् ग�रनेछ। सावर्ज�नक, �नजी तथा सामदा�य ु क
क्षे�सँ
गको सहकायर्मा �वपद् जोिखम न्यूनीकरण तथा
उत्थानशीलता र क्षमता अ�भव��का ृ कायर्�म सञ् चालन
ग�रनेछ।
279. सबै �देशमा �वपद्को समयमा खोज उ�ार तथा राहतको ला�ग
आवश्यक सामा�ीको आपतका�लन भण्डार केन्� स्थापना
ग�रनेछ। �वपद् को पूवर् सतकर्ता अपनाउन सूचना ��व�धको
उपयोग ग�रनेछ। �वपद् जोिखम न्यू�नकरण �व�ीय रणनी�त
तजमा र्ु ग�रनेछ। �वपद् बाट �भा�वतलाई सामािजक संरक्षण �दान
ग�रनेछ।
अन्तरार्��य सम्बन्ध
280. नेपालको स्वतन्�ता, सावर्भौमस�ा, भौगो�लक अखण्डता,
स्वाधीनता र रा��य �हतको रक्षा गद� सावर्भौ�मक समानताका
आधारमा अन्तरार्��य सम्बन्ध कायम ग�रनेछ। पररा� नी�तलाई
रा��य �हत, पारस्प�रक लाभ र सम्मान, अन्तरार्��य ��तब�ता
तथा दा�यत्व र न्यायमा आधा�रत हनुे गर� सञ् चालन ग�रनेछ।
281. रा��य �हत �व�र्न गनर् �छमेक� �म�रा�, �वकास साझेदार, �म
गन्तव्य मलु कु लगायत अन्य सबै �म�रा�सँ

गको सम्बन्धलाई थप
सदृढ ु तल्याइ ु नेछ। वैदेिशक रोजगार�मा रहेका नेपाल�को सरक्षा ु ,

69

मयार्�दत रोजगार�को �नरन्तरता तथा सामािजक संरक्षणको ला�ग
�वदेश िस्थत कूटनी�तक �नयोगलाई प�रचालन ग�रनछ।े
282. आगामी वषर् देिख �व�ती ु य राहदानी लागू ग�रनेछ। �वदेशी
नाग�रकलाई आगमनमा �दइने �वेशाज्ञा अनलाइन �णाल�बाट
उपलब्ध गराइनेछ।
283. गैर आवासीय नेपाल�को ज्ञान, सीप, पजी ँु र ��व�धलाई रािष् �य
�वकासमा उपयोग ग�रनेछ। �वदेशमा जोिखममा रहेका नेपाल�को
संरक्षण र उ�ारमा गैर आवासीय नेपाल�को सहयोग �लइनेछ।
रा�सेवक
284. स्वास्थ्य जोिखमको �व�मान अवस्थामा आफ्नो कायर्स्थलमा
अहोरा� ख�टई िजम्मेवार� परा ु गन� िच�कत्सक, स्वास्थ्यकम�
लगायत सबै रा�सेवकको योगदानको उच्च मूल्या�न गद�
कोरोना रोकथाम तथा उपचारका ला�ग अ�पंि�मा काम गन�
रा�सेवकलाई �ोत्साहनका ला�ग रकम छुट् याएको छु।
285. रा� सेवक कमर्चार�लाई �नजी आवास �नमार्ण र सन्त�तलाई
उच्च िशक्षा �दान गनर् सह�लयत दरको कजार् ु स�वधा ु उपलब्ध
गराउने व्यवस्था �मलाइनेछ। आगामी वषर्का ला�ग अस्थायी र
करार लगायत सबै रा� सेवकको रु. १ लाखसम्मको कोरोना
बीमा �नःशल्कु हनुे व्यवस्था �मलाएको छु।
286. सावर्ज�नक �नकायमा कायर्रत सबै अस्थायी र करार
कमर्चार�लाई योगदानमा आधा�रत सामािजक सरक्षा ु को दायरामा
ल्याउन सामािजक सरक्षा कोषमा ु आब� गन� व्यवस्था
�मलाइनेछ।
सशास ु न र सावर्ज�नक सेवा �वाह
287. सावर्ज�नक �नकाय लगायत सबै क्षे�मा सदाचार संस्कृ�तको
�वकास ग�रनेछ। म ��ाचार ग�दर्न, ँ म ��ाचार हनु �दन् न, ँ म

70

देश र जनताका ला�ग इमान्दार भएर काम गन�छु भन् ने
��तज्ञास�हतको सशा ु सन कायर् संस्कृ�त �व�र्न ग�रनेछ। ��ाचार
रोकथाम र �नयन्�णको कायर्लाई थप �भावकार� बनाउन
सम्बिन्धत �नकायको क्षमता अ�भव��ृ ग�रनछ। े शासक�य
�बन्धमा कानूनी राज्यको अवधारणालाई पूणर् प�रपालना
ग�रनेछ।
288. सम्पि� श�ीकरण ु तथा आत�वाद� ��याकलापमा �व�ीय लगानी
�नवारण सम्बन्धी अन्तरार्��य ��तव�ताअनरुप आगा ु मी वषर्
पारस्प�रक मूल्यांकन शरु ग�रन ु ेछ। सम्पि� श�ी ु करण रा��य
रणनी�त तथा कायर् योजनाको �भावकार� कायार्न्वयन ग�रनेछ।
289. सरकार� सेवालाई सहज र ��व�ध मै�ी बनाइनेछ। हेलो
सरकारको पोटर्ललाई स्तरोन् न�त गर� आम नाग�रकको आवाज
��त�बिम्बत गन� माध्यमको रूपमा �वकास ग�रनेछ।
290. कोरोना रोकथाम, �नयन्�ण तथा उपचारको काममा सबै तहबाट
भएका खचर् लगायत अन्य संघ संस्थाले गरेको खचर्को �ववरण
पारदश� बनाइनेछ।
291. उच्च व्यवस्थापन तहमा कायर्रत कमर्चार�सँ

ग कायर्सम्पादन
सम्झौता गन� कायर्लाई न�तजासूचकमा आधा�रत बनाई सोबाट
�ा� उपलिब्धलाई कायर्सम्पादन मूल्या�नसँ

ग आब� ग�रनेछ।
292. मानवअ�धकारको संरक्षण र सम्व�र्न गद� मयार्�दत र स्व
अनशा�स ु त समाज �नमार्ण ग�रनेछ। संवैधा�नक �नकायको कायर्
सम्पादनलाई �भावकार� बनाउन आवश्यक साधन, �ोत र
��व�धको व्यवस्था गर� सदृढु ग�रनेछ।

71
सम्माननीय सभामख ु महोदय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
293. अब म योजना तथा सावर्ज�नक �व� व्यवस्थापन र बजेट
कायार्न्वयन सम्बन्धी कायर्�म तथा �व�नयोजन �स्तत ु गन�
अनम�त ु चाहन्छु।
सावर्ज�नक खचर्मा �मतव्ययीता
294. राजस्व संकलनमा आउनेसंकुचन र सावर्ज�नक खचर्मा पन� थप
चापलाई व्यवस्थापन गनर् आगामी वषर् �शास�नक खचर्मा
�मतव्य�यता अपनाइनेछ। कायार्लय सञ् चालन, इन्धन, ममर्त,
सहज अवस्था आएप�छ हनुे आन्त�रक र वैदेिशक �मण, कम
�ाथ�मकताका गो�ी, से�मनार, परामशर्, सहायता, भैपर� खचर्,
फ�नर्चर, सवार� साधन ख�रद तथा ममर्त खचर्मा उल्लेख्य बजेट
कटौती गरेको छु। कोरोना रोगको रोकथामका सन्दभर्मा प�हलो
पंि�मा रहेर काम गन�िच�कत्सक तथा स्वास्थ्यकम�, सरक्षा ु कम�
लगायतका रा�सेवक बाहेक अरूलाई �दान हनुे�ोत्साहन भ�ा,
अ�त�र� समय भ�ा, बैठक भ�ा, खाना तथा खाजा खचर्,
जोिखम भ�ा लगायतका सबै �कारका अन्य भ�ा २०७७
साउन १ गतेदेिख खारेज गरेको छु। सावर्ज�नक संस्थान, �व�
�व�ालय, स�म�त, बोडर्, ��त�ान, कोष लगायतका सावर्ज�नक
�नकायमा समेत लागू हनुे गर� �मतव्ययीता सम्बन्धी �नद�िशका
जार� ग�रनेछ।
295. सावर्ज�नक खचर् पनरावलो ु कन आयोगको सझा ु व अनसार कायर् ु
बोझ र कायर् �कृ�तका आधारमा आवश्यक नदेिखएका र काममा
दोहोरोपना भएका सावर्ज�नक �नकाय खारेज ग�रनेछ।
अत्यावश्यक सेवा बाहेकका सावर्ज�नक �नकायका सबै �र�
दरबन्द�मा नयाँ �नयि�ु रोक् का राख् नेव्यवस्था गरेको छु।

72

296. आधारभतू सेवा �दान गन�सावर्ज�नक �नकाय वाहेक कसैलाई
प�न सञ् चालन अनदान ु न�दने तथा संघ, �देश र स्थानीय तह
मध्ये कुनै एक तहबाट अनदा ु न �ा� व्यि� वा संस्थालाई अक�
तहबाट थप अनदान �द ु न नपाउने व्यवस्था ग�रनेछ।
सावर्ज�नक �व� व्यवस्थापन
297. अन्तर सरकार� �व� हस्तान्तरणलाई �वकास न�तजासँ

ग आब�
गर� प�रणाममखी ु बनाइनेछ। �वकास आयोजनाको छनौट, खचर् र
आन्त�रक �नयन्�णका मापदण्ड प�रपालना ग�रनेछ। �व�ीय
जोिखम न्यूनीकरण गनर् �णाल� सधा ु र ग�रनेछ। सबै �कारका
आम्दानी तथा सरकार� खचर् भ�ा ु नीलाई पारदश� तल्याउन ु
�व�ती ु य �णाल�बाट कारोबार गन� व्यवस्थालाई �वस्तार
ग�रनेछ।
298. सावर्ज�नक �नकायको िजम्मेवार पदा�धकार�लाई आ�थर्क
कायर्�व�ध तथा �व�ीय उ�रदा�यत्व सम्बन्धी कानून बमोिजम
खचर्को न�तजा ��त िजम्मेवार बनाइनेछ। मध्यमकाल�न खचर्
संरचनालाई सदृढ ु तल्या ु इ �देश तथा स्थानीय तहमा समेत
कायार्न्वयनमा ल्याइनेछ।
299. आगामी आ�थर्क वषर् उठाइने आन्त�रक ऋणको रकम �वकास
खचर्मा मा� �व�नयोजन गरेको छु। सावर्ज�नक ऋणको
लेखाङ् कन �व�ती ु य �णाल� माफर् त गन� व्यवस्था �मलाइनेछ।
सावर्ज�नक ऋण सम्बन्धी मध्यमकाल�न रणनी�त तजमा र्ु
ग�रनेछ।
300. आयोजना ब�कलाई �व�तीय माध्यमबाट सञ् चा ु लन गर� संघीय
स्तरमा सञ् चालन हनुे आयोजनाको प�हचान, मूल्या�न, छनौट
तथा �ाथ�मक�करण ग�रनेछ। रािष् �य महत्वका ठूला
आयोजनाहरू र रुपान्तरणकार� आयोजनाको कायार्न्वयनलाई

73

�भावकार� बनाउन छु�ै कायार्न्वयन �व�ध अवलम्बन गनर् सक्ने
गर� कानून तजमा र्ु ग�रनेछ।
301. आयोजना व्यवस्थापन र �नमार्ण व्यवसायीलाई समयमैआयोजना
सम्पन् न गनर् थप िजम्मेवार बनाउने गर� सावर्ज�नक ख�रद
कानूनमा साम�यक संशोधन ग�रनेछ। सावर्ज�नक �नमार्ण तथा
सधा ु रको काम गदार् अन्तरसम्बिन्धत सबैकाम लागत अनमा ु न र
एउटै ठेक् का प्याकेजमा समावेश गनर्पन� ु व्यवस्था अिघ
बढाइनेछ।
302. पूवार्धार आयोजनाको आकार, �कृ�त, �नमार्ण अव�ध र �योग हनुे
��व�धका आधारमा ठेक् काका ला�ग चा�हने �ोतको
व्यवस्थापनलाई व्यवहा�रक बनाउन बहवष�य ठ ु ेक् का सम्बन्धी
मापदण्डलाई पनरा ु वलोकन ग�रनेछ।
�व�ीय संघीयता
303. संघीयताको �भावकार� कायार्न्वयन गनर् तजमा ह र्ु न ु बाँक� संघीय
कानून तजर्मा ग�रन ु ेछ। अन्तर सरकार� �व� व्यवस्थापन ऐन
तथा स्थानीय सरकार सञ् चालन ऐन संशोधन �वधेयक संसदको
यसै अ�धवेशनमा पेश ग�रनेछ। अन्तर-�देश प�रषद्, �देश
समन्वय प�रषद् र अन्तर-सरकार� �व� प�रषद्को भ�मकाला ू ई
थप सदृढ ु गर� संघ, �देश र स्थानीय तहबीचको पारस्प�रक
सहयोग, सहकायर् र समन्वयलाई मजबतु बनाइनेछ।
304. नेपाल सरकारबाट �देश तथा स्थानीय तहमा हनुे �व�ीय
हस्तान्तरणलाई न�तजामूलक बनाई रा��य �वकासका ल�य
हा�सल हनुे गर� प�रचालन गन� व्यवस्था �मलाइनेछ।
समानीकरण अनदा ु न तथा राजस्व बाँडफाँटको रकम तत्कालका
ला�ग स्वास्थ्य सरक्षा, ु कृ�ष, आ�थर्क पनरुु त्थान, जोिखममा रहेको
वगर् तथा समदा ु यको �हत र त्यसप�छ �मशः नाग�रकका अन्य

74

मौ�लक हक कायार्न्वयनलाई �ाथ�मकतामा राखी �व�नयोजन गनर्
उत्��रे त ग�रनेछ।
305. को�भड- १९ को जोिखम न्यू�नकरण गनर्र �भा�वतलाई राहत
�दान गनर् �देश र स्थानीय तहबीच उच्च समन्वय, पारस्प�रक
सहयोग र सहकायर्ले संघीयताको औिचत्य पन: ु एकपटक �दिशर्त
भएको छ। आगामी �दनमा सेवा �वाह तथा सहलगानीका
आयोजना कायार्न्वयन गनर् समेत यस्तो सहकायर्लाई �नरन्तरता
�दइनेछ। सह-लगानीमा सञ् चालन गन� गर� समावेश भएका
कायर्�मको ला�ग संघ, �देश र स्थानीय तहको सहभा�गताको
ढाँचा असार मसान्त �भ� तयार ग�रनेछ।
306. �देश तहमा लागू भएको बजेट व्यवस्थापन सूचना �णाल� र
स्थानीय तहमा लागू भएको कोष लेखा�न �णाल�को
कायार्न्वयनलाई �व�ीय हस्तान्तरणको आधार बनाई बजेट
तजमा र्ु , खचर्को लेखा�न र ��तवेदन गन�व्यवस्था �मलाइनेछ।
307. िजल्ला समन्वय स�म�तको क्षमता �वकास गर� स्थानीय तहबाट
सञ् चालन हनुे �वकास आयोजना र गैरसरकार� संस्थाबाट
सञ् चालन हनुेकायर्�मको अनगमन ु गनर् सक्षम बनाइनेछ।
सावर्ज�नक संस्थान
308. सावर्ज�नक संस्थानको �नयमन, सञ् चालन र व्यवस्थापनलाई
�भावकार� बनाउन संस्थान सञ् चालन सम्बन्धी छाता ऐनको
तजमा ग�र र्ु ने छ। कारोबार बन्द भई सञ् चालनमा नरहेका
संस्थानको स्वा�मत्वमा रहेका जग्गा, भौ�तक संरचना, मेिशनर�
उपकरण र अन्य सम्पि�को अ�भलेख अ�ाव�धक गर�
उत्पादनशील उपयोग गन� व्यवस्था �मलाइनेछ।
309. सावर्ज�नक संस्थानको सञ् चालक स�म�त र �मख �शास ु क�य
अ�धकृतलाई कायर्सम्पादन न�तजा��त िजम्मेवार र जबाफदेह�

75

बनाइनेछ। व्यवसा�यक सम्भावना नभएका र उ�ेश्य अनरुपु
कायर्सम्पादन गनर् नसक� लगातार घाटामा सञ् चालन भएका
सावर्ज�नक संस्थानको अध्ययन गर� एक आपसमा गाभ्ने वा
खारेज गन� नी�त �लइनेछ।
310. �नजीकरण भएका सावर्ज�नक संस्थानको सञ् चालन र
व्यवस्थापनको अनगमन गर� ु सम्झौता कायार्न्वयन नभएका
संस्थानको सम्बन्धमा कानूनी कारबाह� अगा�ड बढाइनेछ।
आ�थर्क योजना तथा तथ्या�
311. रािष् �य योजना आयोगलाई �वकास नी�त, कायर्�म र
आयोजनाको मूल्या�न एवं अनसन्धा ु न तथा �वकास गन� सक्षम
�नकायको रूपमा सदृढ त ु ल्या ु इने छ।
312. नी�त �नमार्ण र �नणर्यको ला�ग आवश्यक पन��व�सनीय सूचना
तथा तथ्या�को महत्वलाई दृ��गत गर� सम्ब� संस्थाको क्षमता
बढाई भरपद� तथ्या� आधार �नमार्ण ग�रनेछ। रा��य आय, कृ�ष
र औ�ो�गक तथ्या� गणना �व�धलाई अ�ाव�धक गर�
समसाम�यक बनाइनेछ।
313. रािष् �य जनगणना २०७८ को तयार� कायर् अिघ बढाइनेछ।
जनगणना, जीवनस्तर मापन सव�क्षण, औ�ो�गक गणना, कृ�ष
गणना तथा रा��य सख ु सव�क्षणका ला�ग रु. ३ अबर् �व�नयोजन
गरेको छु।
सम्माननीय सभामख ु महोदय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
314. अब म मा�थका क्षे�गत नी�त तथा कायर्�महरू कायार्न्वयनका
ला�ग बजेट �व�नयोजन र �ोत व्यवस्थापनको अनमान ु �स्तत ु
गन� अनम�त चा ु हन्छु।

76

315. आगामी आ�थर्क वषर्का नी�त तथा कायर्�महरू कायार्न्वयन गनर्
रु. १४ खबर् ७४ अबर् ६४ करोड �व�नयोजन गरेको छु। कुल
�व�नयोजनमध्येचालूतफर् रु. ९ खबर् ४८ अबर् ९४ करोड अथार्त ्
६४.४ ��तशत‚ पजीगततफर् ँु रु. ३ खबर् ५२ अबर् ९१ करोड
अथार्त् २३.९ ��तशत र �व�ीय व्यवस्थातफर् रु. १ खबर् ७२
अबर् ७९ करोड अथार्त्११.७ ��तशत रहेको छ।
316. आगामी आ�थर्क वषर्का ला�ग अनमा ु न ग�रएको खचर् व्यहोन� �ोत
मध्ये राजस्वबाट रु. ८ खबर् ८९ अबर् ६२ करोड र वैदेिशक
अनदा ु नबाट रु. ६० अबर् ५२ करोड व्यहोदार् रु. ५ खबर् २४
अबर् ५० करोड न्यून हनुेछ। सो न्यून पू�तर् गनर् वैदेिशक
ऋणबाट रु. २ खबर् ९९ अबर् ५० करोड जटाइ ु नेछ। राजस्व
प�रचालन र वैदेिशक अनदान तथा ु ऋण सहायता प�रचालन गदार्
प�न नपगु हनुे खद रु ु . २ खबर् २५ अबर् आन्त�रक ऋणबाट
व्यहो�रनेछ।
सम्माननीय सभामख ु महोदय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
317. अब म आगामी आ�थर्क वषर् २०७७/७८ को राजस्व
प�रचालनको नी�त तथा कायर्�म �स्तत ु गन�अनम�त ु चाहन्छु।
318. कोरोनाबाट �भा�वत व्यवसायलाई राहत �दने, िश�थल भएको
आ�थर्क ��याकलापलाई चलायमान बनाई पनरुत्थान गन� र ु
राजस्व �णाल�लाई आन्त�रक आयमा आधा�रत बनाई सावर्ज�नक
�व�को �दगो र भरपद� �ोतको रूपमा स्था�पत गद� जान
देहायका उ�ेश्य हा�सल हनुेगर� राजस्व प�रचालन ग�रनेछ:
(क) कोरोना सं�मण जोिखमका कारण �भा�वत कृ�ष, उ�ोग
तथा सेवा व्यवसायको पनरुत्थान ह ु नु गर� करका दर े
समायोजन, छुट तथा सह�लयत � ु दान गन�,

77

(ख) करयोग्य आ�थर्क ��याकलापलाई करको दायरामा
ल्याउँ
दै �ग�तशील, समन्या�यक, पारदश� र व्यवसायमै�ी
राजस्व �णाल�को �वकास गन�,
(ग) औ�ो�गक संरक्षण गर� आन्त�रक उत्पादन �ोत्साहन गनर्
र अनावश्यक तथा मानव स्वास्थ्यका ला�ग हा�नकारक
एवं वातावरणमा �ास ल्याउने वस्तको आयात �नरुत्सा�हत ु
गन�, र
(घ) दक्ष, व्यावसा�यक र स्वच्छ कर �शासनको �वकास,
���यागत सरल�करण, सूचना ��व�धको �योग, कर
कानूनको प�रपालना माफर् त कर सहभा�गता अ�भव�� गन� ृ
र राजस्व चहावट �नयन्�ण गन�। ु

319. अब म आगामी आ�थर्क वषर्को राजस्वका दर सम्बन्धी �स्ताव र
कर �णाल� सधारका कायर्�म �स्त ु त गन� अ ु नम�त चा ु हन्छु।
320. आ�थर्क वषर् २०७६/७७ को आय �ववरण अनसा ु र लघ, ुघरेलु
तथा साना उ�ोगी तथा व्यवसायीलाई लाग्न आयकरमा वा�षर्क े
रु. २० लाखसम्म कारोबार गन� करदातालाई ७५ ��तशत, रु.
२० लाख देिख रु. ५० लाख सम्म कारोबार गन� करदातालाई
५० ��तशत र रु. ५० लाख देिख रु. १ करोड सम्म कारोबार
गन� करदातालाई २५ ��तशत छुट �दने व्यवस्था �मलाएको छु।
321. लघ उ�मलाई आयकर छ ु ुटको अव�ध दई वषर् थप गर� सात ु
वषर् र म�हला उ�मी�ारा सञ् चा�लत लघ उ�मलाई तीन वषर् थप ु
गर� दश वषर् पर् या ु एको छु। लघ बी ु मामा लाग्दै आएको मूल्य
अ�भव�� कर हटा ृ एको छु।
322. लघ,ुघरेल तथा साना उ�ो ु ग, कृ�ष, पशपन्छ�पालन ु , पश उपचार र ु
मास्क बनाउने उ�ोगले पैठार� गन� मे�सनर� तथा कच्चा पदाथर्
एवं कृ�ष फामर् तथा कम्पनीले पैठार� गन� कृ�ष यन्� उपकरण

78
तथा धान, मकै, गहँ

र तरकार�को वीउ पैठार� गदार् लाग्न ु े
भन्सार महसल घटाए ु को छु। �ाथ�मक कृ�ष उपजको पैठार�मा
लाग्दै आएको भन्सार महसल तथा क ु ृ�ष सधार श ु ल्क व ु �� ृ
गरेको छु।
323. कोरोना सं�मणबाट बढ� �भा�वत भएका हवाई सेवा, यातायात
सेवा, होटेल, �ाभल तथा �े�कङ व्यवसायीलाई आ�थर्क वषर्
२०७६/७७ को आय �ववरण अनसार लाग्न ु े आयकरमा २०
��तशत छुट �दने व्यवस्था �मलाएको छु। पयर्टन, ढुवानी
व्यवसायी तथा चलिच� घरलाई मूल्य अ�भव�� कर �ववरण तथा ृ
कर दािखला गन� अव�ध बढाई चौमा�सक कायम गरेको छु।
324. औष�ध उ�ोगलाई आवश्यक पन� कच्चा पदाथर्को पैठार�मा मूल्य
अ�भव�� कर छ ृ ुट �दई त्यस्तो वस्त स्वद ु ेशी उ�ोगबाट ख�रद
गदार् �तरेको मूल्य अ�भव�� कर �फतार् �दन ृ े व्यवस्था �मलाएको
छु। आयव��दक औषधीको ु कच्चा पदाथर्को भन्सार महसल ु
घटाएको छु। से�नटाइजरको कच्चा पदाथर्को रूपमा �योग हनुे
आन्त�रक उत्पादनको इथानोल तथा �प�पईमा अन्तःशल्क ु छुट
�दएको छु।
325. इन्टरनेट सेवा �दायकले �फक्स्ड �ोडव्याण्ड सेवा �दान गदार्
पचास ��तशतसम्मको ममर्त सम्भार शल्कमा द ु ूरस�ार सेवा
दस्तर छ ु ुट �दने व्यवस्था �मलाएको छु। आफै कायर्�म
उत्पादन गर� �सारण गन� रे�डयो तथा टे�ल�भजन �सारण
संस्थाले �तनर् पन� कारोबार रक ु मको दई ु ��तशत सेवा शल्क ु
घटाएर एक ��तशत कायम गरेको छु
अ�त्यक्ष कर
326. मूल्य अ�भव�� करको दर ृ यथावत् राख्दै अन्तःशल्क ु र
भन्सारका केह� दरलाई समायोजन गरेको छु। एक दजर्न बढ�
वस्तमा लाग्दै आएको ु अन्तःशल्क ु हटाएको छु। चरोटु , �सगार,

79

गट्खा ु , पानमसलामा स्वास्थ्य जोिखम कर सामान्य ब�� गर ृ ेको
छु।
327. उ�ोगले पैठार� गन� औ�ो�गक कच्चा पदाथर्को भन्सार दर
तयार� मालवस्तको भन्दा ु कम्तीमा एक तह कम गनर् थप केह�
वस्तको कच्चा पदाथर्को भन्सार महस ु ल घटाएको छ ु ु। हवाई
इन्धन र एल.�प. ग्याँस बाहेकको पे�ो�लयम पदाथर् र सन तथा ु
सनका गहना ु मा लाग्ने भन्सार महसलु मा सामान्य व��ृ गरेको
छु।
328. सामदा�यक वनल ु े साल र खयर जातका काठ उपभो�ा समूह
बा�हर �ब�� गदार् लाग्दै आएको १५ ��तशत वन पैदावार शल्क ु
आजैका �म�त देिख खारेज गरेको छु। स्वदेशी फ�नर्चर उ�ोगको
संरक्षण गनर् सबै �क�समका फ�नर्चरको पैठार�मा अन्त:शल्क ु
लगाएको छु।
�त्यक्ष कर
329. औ�ो�गक क्षे� वा औ�ो�गक �ाममा स्थापना हनुे �वशेष
उ�ोगलाई कारोबार शरु गर ु ेको �म�तले पाँच वषर्सम्म लाग्ने
आयकरमा पच्चीस ��तशत छुट �दने व्यवस्था �मलाएको छु।
330. आफ्नो उ�ेश्य अनसार कारो ु बार सञ् चालन गरेका खानेपानी तथा
सरसफाई उपभो�ा समूहलाई आयकर नलाग्ने व्यवस्था
�मलाएको छु। आ�थर्क वषर् २०७५/७६ सम्म �नधार्रण भएको
आयकर �मनाहा गरेको छु।
331. गाउँ

पा�लकामा सञ् चा�लत सबै �क�समका सहकार�लाई आयकर
पूणर् रूपमा छुट �दएको छु। नगरपा�लका, उप-महानगरपा�लका
तथा महानगरपा�लकामा सञ् चा�लत कर लाग्ने कारोबार गन� सबै
�क�समका सहकार�लाई �मशः पाँच ��तशत, सात ��तशत र
दश ��तशत आयकर लाग्नेव्यवस्था गरेको छु।

80

332. �व�भन् न �नकायमा रहेको स्वीकृत अवकाश कोषको रकम
२०७७ साल चै� मसान्त�भ� सामािजक सरक्षा कोषमा ु
हस्तान्तरण गरेमा अवकाश भ�ानी बापत लाग्न ु े कर छुट �दने
व्यवस्था �मलाएको छु। त्यस्ता कोष �मशः खारेज गद� जाने
व्यवस्था �मलाएको छु।
कर �शासन
333. वा�षर्क रु. २० लाखसम्म कारोबार गन� साना करदाताले आय
�ववरण र कर मोबाइल एप्स लगायत अन्य �व�तीय माध्यमबाट ु
बझाउन सक्न ु े र ब�क माफर् त कर भ�ानी गदार् आय �ववरण ु
समेत बझाउन सक्न ु े व्यवस्था �मलाइनेछ। बक्यौता नरहेका
करदाताले पेश गरेको आय �ववरण अनसारको कर च ु �ा ु
�माणप� स्वचा�लत �णाल�बाट करदाता स्वयंले �लन पाउने
व्यवस्था �मलाएको छु। उपभो�ाले वस्त तथा स ु ेवा ख�रदको
भ�ा ु नी �व�तीय उपकरण माफर् त गदार् �ोत्साहन ु स्वरूप �ा�
हनुे रकममा अ��म कर क�ी गनर् नपन� व्यवस्था �मलाएको छ ु ु।
334. आयकर ऐन, 2058‚ मूल्य अ�भव��ृ कर ऐन, 2052 र
अन्तःशल्क ु ऐन, 2058 बमोिजम २०७५ साल असार
मसान्त�भ� भएको कर �नधार्रण उपर िच� नबझाई आन्त ु �रक
राजस्व �वभाग र सो �वभाग हँ

दै राजस्व न्याया�धकरण वा ु
अदालतमा �वचाराधीन रहेका म�ाहरू मध्य ु े झ�ा तथा ु न�ल�
वीजक बाहेकका म�ा ु सम्बिन्धत करदाताले �फतार् �लई त्यस्तो
�नधार्�रत कर रकम र सोमा लागेको ब्याज २०७७ साल फागन ु
मसान्त�भ� बझाएमा ु शल्क, ु थप दस्तर तथा ज�रबाना �मनाहा ु
�दइनेछ।
335. राजस्व �शासनसँ

ग सम्बिन्धत केन्��य बीजक अनगमन �णाल� ु ,
आ�सकुडा र �भ�स�टएस लगायतका सबै �क�समका सूचना ��व�ध
�णाल�को क्षमता �वकास र अन्तर-आब�ता कायम गद� करदाता

81

सूचना �णाल�लाई एक�कृत ग�रनेछ। कर पर�क्षण, अनसन्धान ु
र भन्सार जाँचपास प�छको पर�क्षण तथा बजार अनगमनला ु ई थप
�भावकार� बनाई राजस्व छल� तथा चहावटलाई �नयन्�ण ु
ग�रनेछ।
336. गैर कर राजस्वको दायरा �वस्तार गद� दरलाई पनरावलोकन ु
ग�रनेछ।
सम्माननीय सभामख महो ु दय,
सम्माननीय अध्यक्ष महोदय‚
337. आ�थर्क वषर् २०७५/७६ को यथाथर् खचर्‚ आ�थर्क वषर्
२०७६/७७ को संशो�धत अनमा ु न र आ�थर्क वषर् २०७७/७८
को अनमा ु �नत आय-व्ययको �ववरण अनसुूचीमा उल्लेख गरेको
छु। �वषयगत मन्�ालयको चालू आ�थर्क वषर्को �ग�त �ववरण
आजै �स्तत ु गरेको छु। अन्तरार्��य �वकास साझेदारबाट �ा�
हनुे �वकास सहायता‚ �ा�व�धक सहायता तथा अन्तरार्��य
गैरसरकार� संस्थाबाट प�रचालन हनुे सहायता सम्बन्धी �ववरण
पिस्तु का समेत छु�ै�स्ततु गरेको छु।
338. मैले �स्ततु गरेको आगामी आ�थर्क वषर् २०७७/७८ को
बजेटको कायार्न्वयनबाट सं�ामक लगायत सबै �कारका
रोगबाट नाग�रकको जीवन रक्षा गनर् स्वास्थ्य �णाल� सदृढु र
सबल हनुे, गणस्तर� ु य र जीवन उपयोगी िशक्षाको पहँ

चु अ�भव�� ृ
हनुे, �म शि�लाई काम तथा रोजगार� स�नु िश् चत हनुे र सबै
नाग�रकले राज्यबाट �मशः सामािजक सरुक्षा एवम संर ् क्षण �ा�
गन� व्यवस्थाबाट समन् नु त, सभ्य, ससं ुस्कृत र न्यायपूणर् समाज
�नमार्णमा महत्वपूणर् योगदान पग्नु ेमैलेअपेक्षा गरेको छु।
339. आगामी आ�थर्क वषर् तत्काल ��तफल �दने र एक वषर् �भ�
सम्पन् न हनुे आयोजना एवम् �नमार्णाधीन अधरा आ ु योजनाको

82

कायार्न्वयनमा ती�ता आउने, रणनी�तक महत्वका आ�थर्क,
सामािजक र भौ�तक पूवार्धार आयोजनाको �नमार्ण कायर् अिघ
बढ्ने, भकम्प प ू �छको पन�नर् ु मार्ण सम्प� हनुे र सेवा क्षे�
�वस्ता�रत हनुे अपेक्षा गरेको छु। को�भड-१९ को �भाव
तत्काल यक�न गनर् क�ठन रहेताप�न प�रिस्थ�त सामान्य हना ु साथ
अथर्तन्� पन: ु ग�तशील हन सक्न ु े आत्म�वश् वासका आधारमा
आगामी आ�थर्क वषर् प�छल्लो तीन आ�थर्क वषर्को औषत ७
��तशतको हाराहार�मा आ�थर्क व��ृ हा�सल हनुे अनमान ु छ।
बजेटले लिक्षत गरेको आ�थर्क पनरुत्था ु नको कायर्मा सघाउ
पर् या ु उन र म�ा ु स्फ��त दरलाई ७ ��तशतमा सी�मत रा�े गर�
नेपाल रा� ब�कलेमौ��क नी�त तजमा ग र्ु न�छ।
340. �वगत दई वषर् ु को अव�धमा खडा ग�रएको आ�थर्क तथा
सामािजक �वकासको जगमा टेकेर आगामी आ�थर्क वषर्को
बजेटले सम� न ृ ेपाल सखी न ु ेपाल�को रा��य आकांक्षा हा�सल
गनर् नयाँ उत्साहका साथ थप योगदान पर् या ु उने अपेक्षा मैले
गरेको छु। कोरोनाको सं�मणले �सजर्ना गरेको यस संकटको
घडीमा सम्पूणर् नाग�रक एकजट भई स ु खद भ�व ु ष्य �नमार्णका
ला�ग उत्साहका साथ अिघ बढ्न यस बजेटले ��रे त गन��व�ास
�लएको छु। सबै राजनी�तक दल, जन��त�न�ध, सामािजक संघ
संस्था, �नजी क्षे� तथा नाग�रक समाजलाई यो उ�ेश्य �ा�� तफर्
सहकायर्को ला�ग आ�ान गदर्छु।
341. �स्तत बज ु ेट तजमा र्ु गदार् मागर्दशर्न गन हर्ु नुे सम्माननीय रा�प�त,
सम्माननीय उपरा�प�त, सम्माननीय �धानमन्�ी, ��त�न�ध सभाका
सम्माननीय सभामख र रा��य सभाका ु सम्माननीय अध्यक्ष ��त
हा�दर्क आभार �कट गदर्छु। बजेटको �स�ान्त र �ाथ�मकतामा
छलफल गर� रचनात्मक सझा ु व �दान गनहर्ुनुे ��त�न�ध सभा र
रा��य सभाका माननीय सदस्यहरू ��त आभार ब्य� गदर्छु।

83

बजेट तजमा र्ु को �ममा महत्वपूणर् सझा ु व �दान गनर् ह ु नुे
राजनी�तक दल, संसद�य स�म�तहरू, अथर्�वद्, �नजी क्षे�, सहकार�
क्षे� र नाग�रक समाजका व्यि�त्व तथा सम्पूणर् सञ् चार
जगतलाई हा�दर्क धन्यवाद ज्ञापन गदर्छु। नेपालको आ�थर्क,
सामािजक �वकासमा �नरन्तर सहयोग पर् या ु उने सबै करदाता र
क�ठन अवस्थामा समेत नेपाललाई �नरन्तर सहयोग गन��वकास
साझेदारहरूलाई हा�दर्क धन्यवाद �दन चाहन्छु। बजेट
कायार्न्वयनमा सबैको पूणर् सहयोग रहने अपेक्षा समेत गरेको
छु।
342. अन्त्यमा, मलु कु �भ� र बा�हर रहनु भएका सबै नेपाल� �दद�
ब�हनी तथा दाजभा ु इलाई को�भड-१९ को जोिखमबाट सरिक्षु त
रहँ
दै सबल, सम�ृ र न्यायपूणर् रा� �नमार्णमा योगदान गनर्
आ�ान गदर्छु।
धन्यवाद।